De laatste getuigen
Vijftien Nederlanders over de oorlog die hun leven stempelde
Gert-Jan Schaap, Mirjam Hollebrandse, Reinald Molenaar, Sjoerd Wielenga

Hoe hebben ‘gewone’ mensen de Tweede Wereldoorlog ervaren? Dit boek is ontstaan door een oproep in het blad Visie van de EO om persoonlijke verhalen in te sturen. Uit ruim honderd reacties zijn er 15 gekozen die menselijk én gevarieerd laten zien hoe ‘gewone mensen in ongewone omstandigheden’ de oorlog hebben beleefd. In dit menselijke boek staan persoonlijke ervaringen van soms grote gebeurtenissen die zich dichtbij afspeelden centraal. Het boek is ook gevarieerd omdat deze mensen allemaal een andere achtergrond hebben waarin ook het spanningsveld van die tijd naar voren komt. Zo komt de toenmalige samenleving in al z’n verscheidenheid goed in beeld.
Zinvol is dat er na elk verhaal een rubriek ‘Uitgelicht’ is, waarin een thema uit de oorlog wordt besproken. Hier is interessante achtergrondinformatie met illustraties te vinden.

We lezen over iemand die in Rhenen dichtbij de Grebbelinie woonde en daar de gevechten in de meidagen van 1940 meemaakte maar later ook de luchtlandingen van Market Garden. De gebeurtenissen lieten hun sporen na in zijn leven en hij leed aan wat we nu PTSS (Post Traumautisch Stress Syndroom) zouden noemen. Hij heeft later ook iets met de oorlog gedaan door rondleidingen op de Grebbeberg te verzorgen.

In het bijbehorende verhaal ‘Uitgelicht’ wordt o.a. verteld over de dieren van Ouwehands Dierenpark die vanwege het oorlogsgeweld uit veiligheid moesten worden afgeschoten. In het grote geheel niet het meest ernstige maar toch een typerende gebeurtenis. Zo is er in de rubriek ‘Uitgelicht’ meer interessante informatie te vinden zoals het feit dat de meeste slachtoffers van bombardementen het gevolg waren van aanvallen door geallieerde vliegtuigen. Van de in totaal 8000 – 10.000 slachtoffers zijn er 1300 gedood door Duitse bommenwerpers.

De vader van een ander kind was bij de Waffen SS. De vrouw is veelzeggend op de rug gefotografeerd en dat geeft veel aan van de last die zij een leven lang met zich meedraagt door dit moeilijke verleden. In het bijbehorende ‘Uitgelicht’ wordt er stilgestaan bij deze categorie Nederlanders die in stilte een familiegeheim hebben. Zij ervaren een loyaliteitsconflict t.o.v. hun ouders én de slachtoffers en de publieke opinie.

Andere bijdragen in ‘Uitgelicht’ gaan over onderduikers en ‘jodenjagers’ en over mensen die destijds in psychiatrische instellingen verbleven. Dit laatste is iets waar niet vaak aandacht aan wordt besteed. Maar in deze rubriek lezen we ook over alledaagse onderwerpen zoals de Elfstedentocht en schaatsen. Opmerkelijk is de viering van Sinterklaas met een tekening van de Sint in concentratiekamp Vught uit 1943, een foto van de intocht van Sinterklaas en het Sinterklaasfeest in kamp Westerbork in 1942. Bijzonder is dat zwarte Amerikaanse soldaten moeite hadden met zwarte Piet.

Aangrijpend om te lezen is hoe een 5-jarig joods kind werd verraden, drie kampen overleeft en na de oorlog niet door zijn moeder wordt herkend. Hij heeft nooit meer een echte emotionele band met haar gekregen.
Indrukwekkend is het verhaal van een vrouw uit Putten wier vader en broer tijdens de Duitse vergeldingsactie worden weggevoerd en niet terugkeren.
Ontroerend om te lezen is hoe iemand vertelt dat kinderen bloemetjes plukken en die in Duitse soldatenhelmen leggen die op de begraafplaats liggen. Opmerkelijk is wat een ander vertelt over haar vader die een ‘goede’ Duitse soldaat mee naar huis nam om hem wat huiselijkheid te geven.

In andere verhalen komt indringend naar voren dat de Slag om Arnhem voor bewoners veel leed met zich meebracht evenals de Slag om de Schelde.

Alle verhalen bij elkaar vormen een waardevol boek dat de oorlog door de ogen van burgers gezien dichtbij brengt!

Elke laatste getuige wordt prachtig geportretteerd door meesterfotograaf Ruben Timman.
Gert-Jan Schaap, Mirjam Hollebrandse en Reinald Molenaar interviewden de vijftien Nederlanders.
Sjoerd Wielenga schreef de achtergronden en uitgelichte pagina's.

ISBN 978 90 33802 20 1 | Hardcover | 176 pagina’s | Ark Media | april 2020

© Evert van der Veen, 7 april 2020

Lees de reactie op het forum en/of reageer, klik HIER