Het landschap van de Friese klei 800 - 1800
Philippus Breuker

 
Dit boek is een landschapsbiografie over de periode 800 - 1800. De keuze voor dit tijdperk wordt in de inleiding duidelijk uitgelegd: rond 800 worden land en water in toenemende mate afhankelijk van menselijk handelen en rond 1800 breekt een nieuwe tijd aan (industrialisatie) waardoor er meer landbouw plaats vindt hetgeen invloed heeft op het landschap.

Het boek neemt je mee door het Friese land zoals zich dat door de eeuwen heen ontwikkelt en laat je ervaren wat het typerende van deze provincie is: 'Landschap is beleving', pag 20, deel van de persoonlijke identiteit. Met treffende citaten, gedichten (ook in het Fries maar niet vertaald voor degenen die deze taal niet machtig zijn) wordt de lezer in deze beleving meegenomen en komt deze dichter bij de herkomst en ontwikkelingsgeschiedenis van deze markante provincie.

De auteur heeft zich grondig en toegewijd in het onderwerp verdiept en beschrijft veel achtergronden, kleine details en menselijke verhalen over de geschiedenis van huizen en mensen. Soms lijkt hij zich daar wat in te verliezen en gaat hij erg diep in op sommige details waardoor de belangstelling van de gemiddelde lezer wat kan wegzakken maar dat neemt niet weg dat het boek in z’n totaliteit veel moois te bieden heeft. Zo zijn er o.a. hoofdstukken over ‘buurschappen, dorpen en steden’, ‘flora en fauna van het veld’, ‘boerderijen en stinzen’, buitenhuizen en tuinen. Er worden mooie voorbeelden van stinzen, states en pronkkamers besproken, vergezeld van sfeervolle foto’s. Veel is helaas in de 19e eeuw afgebroken maar het Poptaslot en de Dekemastate behoren vandaag de dag tot de pareltjes van de Friese cultuur op dit gebied.

Uit dit boek blijkt dat Friesland op het water is veroverd en dat water is nog altijd prominent aanwezig gezien de vele meren in de zuidwesthoek en in kanalen, rivieren, brede en smalle sloten en greppels die het landschap doorsnijden en z’n eigen karakter geven. Markant is in dit opzicht de oude landschapskaart op pag. 104 (helaas niet vergezeld van een datering) met terpen en de erosiegeulen van de zee daar tussen. Het is indrukkend om op genoemde kaart te zien hoe het huidige Friesland gedurende 1000 jaar met pijn en moeite op de zee is veroverd. Het water speelde vroeger een grotere rol dan nu want tot het midden van de 19e eeuw vond het vervoer van goederen vooral over het water plaats.

De talrijke terpen die overal aan de horizon zichtbaar zijn, herinneren zichtbaar aan deze periode waarin de mens moest strijden voor droge voeten en zijn dagelijks bestaan in dit vruchtbare maar ook lang aangevochten land. Vele kleine dorpen zijn dan ook op een terp gelegen en dat is ook hoorbaar in de plaatsnamen die eindigen op werd of ward. Dat heeft veel menselijke inspanning gekost en de auteur legt uit dat er door de eeuwen heen veel aarde is verplaatst voor de aanleg van dijken, terpen en het graven van sloten.

Land en water worden samen omlijst door de weidse horizon, de uitgestrekte weilanden in de 'greidhoek' (Zuidwesthoek) en de vette bouwlanden in de 'bouwhoek' (De Bilt). Niemand is zich er nu meer van bewust dat het huidige zwart-bont vee dat de weilanden in de greidhoek vandaag siert van betrekkelijk recente datum is want tot aan de 19e eeuw was het vee rood-bont van kleur. Dat men daar trots op was, blijkt uit de lofzang uit 1632 van de rector van de Latijnse school in Leeuwarden op de Friese koe.

Naast de koeien wordt Friesland getypeerd door romaanse kerken met het typerende zadeldak die zelfs in de kleinste dorpen prominent aanwezig zijn en vaak in het zomerseizoen kunnen worden bezichtigd. Opvallend voor iedere bezoeker zijn eveneens de vele boerderijen in het landschap, vaak van het kop-hals-romp type.

Het boek laat de lezer ook kennismaken met onbekende aspecten van deze provincie. Wie weet dat er vroeger in Friesland veel fruittelers waren? Een afgedrukte prospectus waarop tientallen soorten appelbomen worden aangeboden, illustreert deze bedrijfstak die in het verleden van betekenis was. Friesland kende de nodige enterijen en kwekerijen.

Al met al een mooi boek voor alle liefhebbers van Friesland!

ISBN 9789492052261 | Hardcover | 448 pagina's | Uitgeverij Wijdemeer | mei 2017
Afmeting 27,9 x 21,7 cm

© Evert van der Veen, 17 februari 2018

Lees de reacties op het forum en/of reageer, klik HIER