Dit is geen propaganda
De oorlog tegen de waarheid
Peter Pomerantsjev

We leven in een tijd van zogenaamd nepnieuws. Social media als Facebook, Twitter en Instagram overspoelen ons met verzonnen nieuwsberichten. We worden we als consumenten van nieuws dagelijks overspoeld met verhalen die in meer of mindere mate zijn verzonnen en zó zijn gemaakt zoals de makers dat wensen om daarmee onze mening te beïnvloeden. De makers van nepnieuws weten precies hoe ze ons moeten bedienen om ons te manipuleren. Joseph Goebbels zei ooit: 'Als je één keer liegt is het een leugen, als je het duizend keer doet, de waarheid.' Niet alleen machtige landen als de VS, Rusland en China maken zich hieraan schuldig: overal ter wereld ontdekken regimes de macht die nepnieuws - ingezet als propaganda -over de burger heeft.

Een Tsjechische dertiger, opgegroeid in communistisch Praag, vertelde me ooit over zijn eerste schooldag nadat de Fluwelen Revolutie het regime ten val had gebracht. „Alles wat jullie tot gisteren is verteld, was een leugen”, had zijn leraar die dag gezegd bij het binnenkomen van het klaslokaal. „Vanaf vandaag krijgen jullie de waarheid te horen.”

De waarheid lijkt wel een knop die je kunt omzetten, van de ene set zekerheden naar de volgende. Volgens de auteur wordt de waarheid inmiddels permanent ondermijnd zodat deze niets meer voorstelt. We twijfelen voortdurend aan wat klopt en wat niet juist is zodat de feiten zelf bijzaak worden.

Pomerantsev maakt er geen theoretisch verhaal van maar verweeft zijn analyse met zijn eigen familiegeschiedenis. Zijn vader was schrijver en journalist in de USSR maar hij vluchtte en werkte vervolgens voor de BBC. De Russische wereld van leugens en bedrog begint nu wereldwijd te worden.

Een jongeman in de Filippijnen geeft een inkijkje in de werking van digitale desinformatie. Hij vertelt hoe hij Facebookgroepen opzette voor een groot aantal steden. Toen er honderdduizenden leden binnen waren, begon hij met het delen van sensationele nieuwsberichten over drugsgerelateerd geweld – eens per dag, genoeg om de angst aan te wakkeren. Zijn opdrachtgever was presidentskandidaat Duterte, die vervolgens met de aankondiging van een genadeloze drugsoorlog de verkiezingen won.

Aan de frontlijn in Oost-Oekraïne ziet Pomerantsev hoe Russische en Oekraïense tanks elkaar beschieten – niet om de tegenstander uit te schakelen, maar voor het journaal. Dat moet de oorlogsstemming aan het thuisfront versterken, die op zijn beurt weer voor de benodigde steun voor leger en regering zorgt. De fictie baart de feiten, in plaats van andersom. We weten niet meer waar en op wie we kunnen vertrouwen en staan daarom onzeker en gedesoriënteerd tegenover elkaar. ‘Politici weten niet meer waar hun partij voor staat, bureaucraten weten niet meer waar de macht zich bevindt’, schrijft hij. We moeten niet denken ‘dat de implementatie van een paar technische aanbevelingen in nieuwe informatietechnologieën alles kan repareren.’

De acteur ziet als oplossing dat er betere controle op nepnieuws komt en dat er meer aandacht is voor oplossingsgerichte en constructieve journalistiek. De vraag is echter hoe we dat organiseren want we hebben te maken met de macht van Big Tech, de ongrijpbaarheid van grote bedrijven. Daarom voelen kiezers zich machteloos en onbegrepen.

Een intrigerend boek met een boeiende en ook wel onthutsende visie op onze wereld.

ISBN 978 90 488 3939 1 | Paperback | 286 pagina’s | Hollands Diep | oktober 2019 | september 2019
vertaling: Willem van Paassen

© Evert van der Veen, 4 november 2019

Lees de reacties op het forum en/of reageer, klik HIER