Zie hier mijn karakter
Dagboek van Margaretha Isabella van Ittersum (1783-1809)
Greddy Huisman

Er zijn absoluut overeenkomsten tussen het leven in de achttiende eeuw en dat van deze tijd. Maar dat geldt niet voor hoe het dagelijkse leven ging. Geen openbaar vervoer, wie geld had kon beschikken over een koets met paarden – die had je in allerlei prijsklassen – maar anders moest je gaan lopen. Even op bezoek, betekende meer reistijd dan je verblijf duurde, of je bleef maar meteen logeren.
Geen verwarming, en als je dan weet dat die tijd nu de kleine ijstijd wordt genoemd…
Geen elektriciteit, of stromend water, geen ander vertier dan gezelschap van anderen, misschien muziek of boeken.

En dan ben je van een hogere klasse – verarmde adel – en moet je je ook nog gedragen volgens allerlei regels. Want als er verder niets te doen is – buiten de kerk – dan let je op de anderen.

Belle van Ittersum (1783-1809) - voluit Margaretha Isabella - groeit op bij een tante in Friesland, omdat haar vader, weduwnaar, niet voor een meisje kan zorgen. Zij houdt een dagboek bij – een belangrijk tijdverdrijf uit die tijd, hetgeen zij later herschreef tot autobiografie, haar Histoire.
Natuurlijk is dat van het dagelijkse leven in die tijd wel bekend uit andere bronnen, maar een inkijkje krijgen in het leven van een tiener - een term van nu – dat is heel bijzonder.

‘Ik ben hartstochtelijk van aard, laat me snel meeslepen in woede, alles irriteert me dan. Ik ben ongeduldig, onbeheerst, extreem in vreugde en verdriet.'

Hier hebben we dan een van de overeenkomsten tussen nu en het verleden: de aard van de mens is nauwelijks veranderd. Sociale verhoudingen waren misschien aangescherpt, rang en stand was belangrijk, maar in wezen is de mens van toen net als de mens van nu. Dat is wat vooral naar voren komt uit de schrijfselen van Belle.  Zij is net zo onzeker als een jongere van nu, had eenzelfde behoefte aan aandacht, aan liefde. Dezelfde eigenwijze aard.

De Histoire is herschreven door een oudere Belle, waarmee we een fraaie indruk kunnen krijgen van haar leven. De eerste jaren van haar leven woont zij bij haar tante in Leeuwarden. Hoewel het wel mee lijkt te vallen, ervaart Belle de opvoeding als streng. Als zij vijftien wordt, woont ze weer bij haar vader, op Het Relaar, een landgoed tussen Heino en Raalte. Zij mist de stad, behalve het klimaat is ook geldgebrek een belemmering om zo vaak als zij zou willen op bezoek te gaan bij familie. Tegelijk is ze er zich van bewust dat ze op de huwelijksmarkt is gekomen. Maar hier is zij recalcitrant: zij zal niet trouwen met een man die haar vader uitzoekt, maar een waar zij zelf voor valt. En zij wil eerst reizen. Nee, ze droomt niet van backpacken in Australië, zij wil Gelderland zien, naar Den Haag. Maar in wezen is dat hetzelfde: dromen van iets wat niet voor iedereen weggelegd is.

De tijd waarin zij leeft en dus ook schrijft is een roerige tijd geweest voor Nederland. Niet dat Belle daar veel van meekreeg – geen media – maar er waren toch wel dingen die gevolgen hadden voor de adel. En dus voor Belle en haar familie.
De Tachtigjarige Oorlog (1568-1648) liet nog sporen na. De rol van de adel en de geestelijken is grotendeels uitgespeeld, de patriciërs winnen aan macht en invloed. Buitenlandse legers dachten te kunnen profiteren van een verdeeld land. Oranjegezinden (patriotten) en republikeinen (staatsen) streden om de uiteindelijke heerschappij. Engelsen vielen binnen in het Westen, Fransen in het Zuiden, Pruisen in het Oosten. Maar vooral blijft het boek een weergave en interpretatie van de dagboeken die Belle schreef, zichzelf blootgevend. De vraag is of het haar bedoeling was dat het door anderen gelezen zou worden, maar wij zijn vandaag de dag blij dat het bewaard gebleven is.

De Histoire werd in 1995 integraal in de oorspronkelijke Franse taal uitgegeven. Greddy Huisman stuitte op Belles naam in de roman ‘Een vergeten proces’, van L E (pseudoniem van de schrijfster Lite Engelberts).  Dit in 1925 verschenen boek verhaalt van een drietal Friese adellijke families, waarin het gaat over een verliefdheid die roet in het eten gooit van een gearrangeerd huwelijk.
Als rechtgeaard historica ging Huisman op onderzoek uit, en vond de Histoire. In het Frans. Zij vertaalde het weer terug naar het Nederlands en laat aldus de huidige geïnteresseerde lezer kennismaken met het leven van een jonge vrouw die ruim tweehonderd jaar terug leefde.
Het verhaal wordt afgemaakt door Vidal, Belles echtgenoot, die ook nog informatie geeft over de tijd van voor het huwelijk. Er is een kort nawoord, dan volgen nog enkele fragmentgenealogieën en andere lijsten met informatie en door de schrijfster geraadpleegde literatuur.

Er is geen lopend geheel van gemaakt, dat wil zeggen: het is niet gefictionaliseerd voor een betere leesbaarheid, maar het is als geheel een boeiend inkijkje in een andere tijd.

Zie hier mijn karakter is als deel 17 verschenen in de Reeks Adelsgeschiedenis van Stichting Werkgroep Adelsgeschiedenis.

Greddy Huisman is als historica altijd geïnteresseerd geweest in de raakvlakken tussen geschiedenis en literatuur. Zij promoveerde op een onderzoek naar gouvernantes in Nederland: Tussen salon en souterrain (Amsterdam, 2000).

ISBN 9789050482028  | paperback met flappen| 256 pagina's | Uitgeverij Philip Elchers | september 2019

© Marjo, 24 december 2019

Lees de reacties op het forum en/of reageer, klik HIER