Is vrijheid altijd blijheid?
Vrijzinnige vragen over de vanzelfsprekendheden van onze tijd
Wies Houweling (redactie)

Dit boek is ontstaan vanuit wat worden genoemd ‘diners pensants’: ontmoetingen aan tafel met als doel het voeren van goede gesprekken over levensbeschouwelijke vragen die door iemand worden ingeleid.

De titels van de hoofdstukken verwijzen naar deze achtergrond zoals bv. ‘Het koude voorgerecht. Is vrijheid altijd blijheid? Een inleiding’ van Laurens ten Kate en ‘Bijgerecht. Kunnen we vrijheid wel aan?’ van Janneke Stegeman. De geestelijke achtergrond van de organiserende stichting en de deelnemende schrijvers is vrijzinnig: wel religieus maar vanuit de mens gedacht, met een ‘voorkeur voor horizontale transcendentie’, pag. 7.

De vrijzinnige geloofsbeleving is wars van de traditionele dogmatische benadering en zoekt graag de ruimte, wil recht doen aan menselijke ervaringen en inzichten. Dat is vaak de charme van vrijzinnigheid: het zijn vaak originele mensen met een eigen wijze van denken en een levensbeschouwing waarin de mens zichzelf kan zijn en alle ruimte krijgt om zich te ontplooien. Religie wil daaraan bijdragen en die persoonlijke ontwikkeling bevorderen.

Vanuit het thema vrijheid zoekt de vrijzinnige religiositeit aansluiting bij de huidige samenleving: ‘Staan in het dilemma van vrijheid en verbinding en van daaruit proberen het leven leefbaar te houden – zie daar wat volgens ons de nieuwe vrijzinnigheid in onze tijd zou kunnen zijn’, pag. 103.

Het boek heeft dan ook inderdaad iets te zeggen want het begrip vrijheid wordt grondig verkend en van diverse kanten belicht. Diverse bijdragen wijzen erop dat vrijheid die puur op het individu is gericht, zorgwekkend is. In deze opvatting vervreemdt de mens van medemensen en is hij alleen maar met zichzelf bezig en wenst daarin niet te worden belemmerd. Deze neoliberale, populistische vrijheid die momenteel nogal wat mensen beïnvloedt, wordt dan ook kritisch benaderd omdat hij de openbare ruimte in de samenleving ondermijnt.

De omvangrijkste bijdrage – maar het is dan ook het ‘hoofdgerecht’ – is van Laurens ten Kate, als filosoof en theoloog verbonden aan de Universiteit voor Humanistiek in Utrecht. Hij maakt duidelijk dat vrijheid zin in het leven schept. Daarin gaat het niet om persoonlijke idealen maar om de samenleving. Het is geen vrijheid ván, waarin een mens ongebonden z’n gang kan gaan, maar het is vrijheid tót, waarin een mens er is in verbondenheid met anderen.

Ware vrijheid ontstaat wanneer mensen sámen betekenis in het leven vinden. De huidige sterk individualistisch getinte beleving van vrijheid is schadelijk voor de samenleving waarin tegengestelde belangen gemakkelijk leiden tot onderlinge vervreemding en maatschappelijke/politieke polarisatie. ‘Vrijheid krijgt gestalte in verbinding’ zegt Janneke Stegeman, in 2016 - 2017 ‘Theoloog van het jaar’.

In het laatste hoofdstuk gaat een aantal sprekers met elkaar in gesprek over enkele vragen die hen worden voorgelegd.

Het boek beoogt, zoals zo mooi wordt gezegd, ‘het vermoeden van een geslaagd gesprek’ en wil dat graag stimuleren. Aan het slot worden ook tips gegeven om zelf een diner pensant te organiseren. Dat hoeft zich uiteraard niet tot vrijzinnige kringen te beperken! Het zou de samenleving inderdaad ten goede komen wanneer mensen met elkaar in gesprek zouden gaan over levens- en zingevingsvragen.

Er ontstaat pas vrijheid wanneer mensen bereid zijn elkaar te ontmoeten en ontdekken dat ze elkaar nodig hebben.

De bijdragen in dit boek verhelderen het begrip vrijheid, zijn toegankelijk en reiken de lezer stof tot nadenken aan. Wie het heeft gelezen, zal zich meer bewust zijn van het dikwijls oppervlakkige en opportunistische spreken over vrijheid waar we tegenwoordig dikwijls mee worden geconfronteerd. Dit boek is dan ook een waardevolle bijdrage aan het komende herdenkingsjaar waarin het woord vrijheid menigmaal zal klinken. Wat bedoelen we daar precies mee en wat is het doel van vrijheid? Het is belangrijk dat we hier als samenleving zorgvuldig bij stilstaan en tijdens een diner pensant met elkaar in gesprek gaan. Een mooie uitdaging voor kerken en maatschappelijke organisaties!

ISBN 978 90 435 2941 9 | Paperback | 118 pagina’s | KokBoekencentrum Utrecht | juni 2019

© Evert van der Veen, 13 juli 2019

Lees de reacties op het forum en/of reageer, klik HIER