25 Eeuwen theologie
Teksten en Toelichtingen
Laurens ten Kate en Marcel Poorthuis (red.)

Wat een knap handboek is dit geworden! En wat een enorme hoeveelheid werk is er verzet om dit resultaat te bereiken. In 100 portretten geeft dit boek een overzicht van Joodse, Christelijke en Islamitische denkers over vraagstukken op het snijvlak van theologie en filosofie. Voor elk portret is een deskundige aangetrokken. In enkele bladzijden geeft deze auteur een typering van het theologisch denken van de geportretteerde. Daarna volgt een kenmerkende passage uit diens oeuvre. Het boek opent met Mozes en sluit af met Jürgen Moltmann. Het overzicht is ingedeeld in negen perioden. De eerste periode beschrijft de geboorte van de theologie (1400 v. Chr.-100 na Chr.). De laatste periode is de 20e eeuw (1900-2000). Elke periode wordt voorafgegaan door een inleiding die de twee redacteuren hebben geschreven.

Op deze wijze is een doorwrocht werk ontstaan over 25 eeuwen theologisch denken. In kort bestek treft de lezer hier een grondige en rake typering aan van het theologisch denken uit het erfgoed van drie wereldgodsdiensten: jodendom, christendom en islam. Tekst en toelichting zijn prima aan elkaar geschakeld.

Vanzelfsprekend kan de vraag gesteld worden wat de relevantie van dit boek is voor onze moderne geseculariseerde samenleving. Neem nu eens het hoofdstuk over Gomarus en Arminius (begin 17e eeuw). Twee personen die voor het grote publiek onbekend zullen zijn, en die bovendien met elkaar van mening verschilden over een onderwerp dat in onze tijd als totaal achterhaald wordt beschouwd. Dat onderwerp betrof de vraag: als God bestaat – en volgens beide theologen bestond God – wie komt er dan in de hemel en hoe kom je daar? Deze vraag stortte de Republiek in het begin van de 17e eeuw bijna in een burgeroorlog en heeft de grote staatsman Johan van Oldenbarnevelt het leven gekost.

Wie zich in deze kwestie verdiept, komt tot de ontdekking dat het wel degelijk om grote levensvragen ging. Het gestelde probleem raakt onze visie op God en mens, de verhouding tussen die beide, de vermogens ten goede van de mens of het ontbreken van die vermogens. Heeft de mens een vrije wil? Waaruit bestaat de verantwoordelijkheid van de mens? Is de mens bepaald bij zijn geboorte of kan hij zijn leven zelf ontwerpen? Denk bij deze laatste vraag eens aan de moderne discussie over heteroseksualiteit en homoseksualiteit. Ligt het vast in onze genen? Dan zijn mensen onvrij. Zijn mensen vrij? Dan is het een keuze voor het een of het ander.

Twee hoofdstukken na het hoofdstuk over Gomarus en Arminius wordt Blaise Pascal (ca. 1650) geportretteerd. Hij wijst erop dat het de veiligste keus is voor mensen om aan te nemen dat God bestaat. Stel dat je losbandig leeft alsof God niet bestaat, dan zijn de gevolgen verschrikkelijk als je sterft. Leef je daarentegen vanuit de gedacht dat God bestaat, dan leid je in alle opzichten een goed leven. Blijkt God toch niet te bestaan dan is er niets verloren. Blijkt God wel te bestaan dan heb je alles gewonnen.

Een derde voorbeeld van het belang van dit boek betreft het thema geloof en rede. Hoe verhouden zich die twee tot elkaar? Steeds weer, in allerlei varianten, komt dit thema aan de orde bij de grote denkers. Het zijn vraagstukken die ook binnen de Islam een grote rol spelen.

Natuurlijk kun je kijken naar de lijst van besproken denkers. Wie ontbreekt er? Wie hoort er niet op thuis? Waarom wel Bavinck en niet Kuyper? Ik vind het echter knap om in deze omvang zoveel theologen te bespreken.

De redactie heeft ervoor gekozen om de drie grote monotheïstische godsdiensten te bespreken: jodendom, christendom en islam. Geen van deze drie is ontstaan op Europese bodem, maar zij hebben wel hun stempel gedrukt op de identiteit van dit continent. Ze verschillen enorm van elkaar, maar hebben ook treffende overeenkomsten. Bijvoorbeeld hun geloof in één God, in een schepping en hun respect voor het leven. Het is zeer de moeite waard om na te gaan hoe onze moderne maatschappij gevormd is door deze drie stromingen. Vanaf de Verlichting eind 18e eeuw gaat de Europese geschiedenis een andere kant op. Die van ratio, wetenschap, techniek en secularisatie.

Dit boek is heel geschikt voor onderwijsdoeleinden en tevens een prima naslagwerk! Van harte aanbevolen.

Zie ook het inkijkexemplaar

ISBN: 9789461059307 | Paperback | 740 pagina's | Uitgeverij Boom | mei 2017 

Henk Hofman, 9 september 2017

Lees de reacties op het forum en/of reageer, klik HIER