Zoeken
naar mijn moeders moeder die verdween in het verzet
Yoeke Nagel

De moeder van Yoeke Nagels moeder is Jeanne van Emden. Zij verdween in de Tweede Wereldoorlog. Haar twee dochters had zij laten onderduiken, en zij wisten wel dat hun moeder iets deed in het verzet. Maar ze zagen haar nooit meer. Wat is er gebeurd? Waar is ze gebleven? Is ze omgekomen? Dat moet haast wel, anders zouden de kinderen toch wel iets gehoord hebben?
Een raadsel, dat Yoeke Nagels moeder nooit losgelaten heeft. Met tussenpozen zocht zij, won informatie in bij instanties, sprak met mensen die haar moeder gekend hadden, die misschien iets meer wisten. Mappen vol papieren heeft ze, maar geen definitief verhaal.

Yoeke Nagel is workshopleider, trainer en geeft lezingen. Zij publiceerde dertien boeken en werkt o.a. als journalist en trainer. De aangewezen persoon om nu eindelijk een duidelijkheid te krijgen! Maar op het moment dat ze er eindelijk toe kwam om dit boek te schrijven was zij zelf al vijftig. En dat betekent dat er velen die iets hadden kunnen vertellen reeds overleden zijn. En dat informatie die de familie graag zou horen niet meer te vinden is. Alleen de mappen waarin haar moeder haar eigen bevindingen heeft bewaard. Knipsels, kopieën, artikelen.
Maar het is al zo lang geleden…

‘Mam, hoe zit je archief in elkaar? Ik bedoel: wanneer ben je begonnen en tot wanneer…’

Ze tikt met haar hand op een van de grijze ordners en zegt triomfantelijk: ‘tot gisteren.‘ Ik kijk even op mijn telefoon. Gisteren was 3 juni 2015. Dat is 71 jaar nadat mijn moeders moeder verdween.'

In het verhaal van de speurtocht leren we het gezin van Emden kennen. Jeanette werd geboren in Antwerpen. Toen de Duitsers Antwerpen binnentrokken vertrok Jeanne met haar moeder en zussen naar Nederland. Ze kwamen in Amsterdam terecht. Daar trouwde ze, en kreeg twee dochters: Edith en Lucie. Later volgde een scheiding en moest Jeanne van alles verzinnen om rond te komen.  Zij sympathiseerde met Trotski, was erg vooruitstrevend en Rosa Luxemburg was haar voorbeeld. Net als zij joods, marxist, en strijdbare idealist.

In 1939 waren er plannen om naar Zwitserland te vertrekken, maar het uitbreken van de oorlog veranderde alles. Het was een schok voor de kinderen dat zij Joods bleken te zijn. Dat zij verplicht werden een gele ster te dragen. Hun leven veranderde totaal. Joden mochten immers steeds minder. En toen moesten zij onderduiken.  Jeanne ging het verzet in.

‘Hoe kun je kinderen een toekomst geven als de wereld waarin ze opgroeien op het punt staat verwoest te worden door het fascisme. Misschien kan een land neutraal zijn, maar hoe kan je als mens neutraal blijven?’

Dat Jeanne klein van stuk was, en deels doof verhinderde haar niet om een actieve rol te spelen in het verzet. Maar hoe zat het precies? Wat heeft zij dan gedaan? Haar dochters waren er niet bij, en de moeder van Yoeke is er van overtuigd dat zij geen lid was van de partij. Kloppen haar herinneringen?

Dit is illustratief voor de moeilijkheden waar Yoeke mee te maken krijgt: in hoeverre kloppen de feiten? En in hoeverre zijn de getuigenissen van anderen opgeleukt, is er bij verzonnen voor een goed verhaal? Herinneringen zijn nooit zuiver. Officiële papieren zijn er nauwelijks. Of ze geven weinig informatie.
Toch slaagt ze erin een beeld te schetsen van wie Jeanne van Emden was. En hoe misschien haar leven buiten gezichtsveld van haar dochters verlopen is.
De kans is groot dat zij verraden en opgepakt is. Is er ergens in de archieven iets te vinden wat daar zekerheid over geeft?

Niet alleen deze zoektocht is het onderwerp van het boek. Het wordt duidelijk dat de gebeurtenissen of liever de onzekerheid daaromtrent ook hun stempel hebben gedrukt op de derde generatie. Haar achtergrond verklaart hoe het komt dat Yoeke Nagel geworden is wie zij is.

‘De smeulende restanten oorlog in mij.’

‘Vertrouwde doodsangst, bekende paniek, tergende wanhoop en bezorgdheid over hoe het nu allemaal verder moet. Mijn diepe angst gaat niet zozeer over mij: ik heb jarenlang volop genoten van het leven. Maar mijn kinderen, hun kinderen…In wat voor wereld moeten zij leven?’

En zo legt Nagel een link naar het heden, naar de wereld met aanslagen. Tegelijk in het besef: zo kan je niet leven. Misschien kan ze doen wat Jeanne deed:

’Haar moed en haar kracht kwamen voort uit het verlangen naar schoonheid, ontwikkeling, zang, samenwerking. Creatie als machtigste wapen tegen destructie. Bloemen tegen wapens. Zang tegen foltering.’

ISBN 9789492844071 | Paperback | 250 pagina's | Uitgeverij Droomvallei | maart 2018

© Marjo, 16 april 2018

Lees de reacties op het forum en/of reageer, klik HIER