http://www.gjvanderheiden.ruhosting.nl

Het uitschot en de geest
Paulus onder filosofen
Gert-Jan van der Heiden

De titel van dit boek is intrigerend. Wat is uitschot en wat heeft dat met de geest te maken? Uitschot is in ieder geval iets anders dan ‘tuig’. Dat laatste woord slaat op criminelen en vandalen. Maar ‘uitschot’ is datgene wat in de ogen van de wereld geen waarde heeft. Paulus is de theoloog die beschrijft hoe God nu juist dit ‘uitschot’ verkiest. De wereld hecht er geen waarde aan, maar God wel.

Een boeiend thema waarmee meteen duidelijk wordt dat het Bijbelse denken altijd, echt altijd, haaks op de tijdgeest staat. Denk aan: mensenrechten, vrijheid, gelijkheid, autonomie van de mens, tolerantie, man-vrouwverhouding. De manier waarop mensen deze waarden invullen, verschilt radicaal van de manier waarop in de Bijbel gesproken wordt over deze zaken.

Het tegendraadse denken van Paulus heeft in de loop der eeuwen de aandacht getrokken van veel theologen en filosofen. In dit boek onderzoekt Geert-Jan van der Heiden hoe hedendaagse denkers zich laten inspireren door Paulus. Het gaat vooral om Martin Heidegger, Alain Badiou, Slavoj Zizek en Georgio Agamden.

Van der Heiden is hoogleraar metafysica aan de Radboud Universiteit Nijmegen. Hij schrijft op een zelfverzekerde toon over de meest ingewikkelde zaken. Die zelfverzekerde toon blijkt te stoelen op een grondige kennis van zijn bronnen: de brieven van Paulus en de boeken van deze filosofen. Het gevolg is dat de lezer mee wordt genomen op een boeiende ontdekkingstocht waarin veel nieuwe gezichtspunten worden ontvouwd.
Het is overigens wel een mengelmoes aan denkers.

Martin Heidegger was lid van de NSDAP en steunde Hitler tot diens ondergang in 1945. Kan deze man, die zich zo verkeek op de nazi-ideologie, een betrouwbare gids zijn als het gaat om het christelijk geloof? De joodse geleerde Jacob Taubes, hoogleraar in Berlijn, zal sceptisch staan tegenover het Nieuwe Testament. Slavoj Zizek heeft een marxistische achtergrond. Alain Badiou maakt als zelfverklaard maoïst het gezelschap nog bonter dan het al is. Daarnaast komen we nog Nietzsche, Kierkegaard en Carl Schmitt (een jurist die zich net als Heidegger conformeerde aan de NSDAP) tegen in dit boek.

Zal zo’n heterogeen gezelschap van denkers met een achtergrond die niet veel gemeen heeft met het christelijk denken in staat zijn om Paulus te begrijpen? Het antwoord is: Ja, en het is te danken aan de vaste hand waarmee Van der Heiden de lezer door dit labyrint gidst, dat wij leren verstaan hoe actueel het denken van Paulus is voor onze tijd.

Paulus identificeert zich met wat ‘in de ogen van de wereld’ ‘zwak’ en ‘dwaas’ en ‘onbeduidend’ is. Maar wat niets is, heeft God uitverkoren om wat wel iets is (in eigen ogen) teniet te doen. De ervaring van deze vreemde keus, gevolg van een genade, die niet te herleiden is tot enige grond in de mens en dus ‘zonder oorzaak’ is, geeft een geheel andere betekenis aan de wereld en ons leven. Gedraag je niet zoals de wereld doet, want ‘de gestalte van deze wereld’ gaat voorbij.

Wat is de kern van het christelijk geloof? Het kruis, de opstanding, de wederkomst? Wat kunnen we van Paulus leren over ‘macht’, over ‘ongelijkheid’, over ‘vrijheid’? Hoe dienen wij ons leven in te richten? Wat is waarheid? Hoe zit het met de verhouding geloof-wetenschap? Wat is geloven eigenlijk? Hoe om te gaan met verschillen? Het zijn oude vragen, maar de antwoorden krijgen door de benadering van Van der Heiden een nieuwe glans.

Voor veel moderne mensen is Paulus een theoloog met onaangename standpunten die niet passen in onze ‘moderne’ maatschappij. Als je die standpunten tot ‘cultuurgebonden’ uitroept, zijn ze ook ‘tijdgebonden’ en dus niet op ons van toepassing. Wie die weg op gaat, krijgt een tandeloze en bloedeloze Paulus. Van der Heiden geeft op geen enkel moment toe aan de verleiding die gemakkelijke weg op te gaan en dat is een grote verdienste van hem. Hij presenteert een Paulus met een explosieve boodschap voor de antieke wereld en voor de seculiere wereld nu.

Zijn boek is niet voor iedereen even toegankelijk. Vertrouwdheid met filosofische redeneringen is gewenst, maar de lezer die doorzet wordt beloond met tal van nieuwe inzichten over oude thema’s. Het revolutionaire potentieel in de brieven van Paulus, dat in de Oudheid het Romeinse Rijk overwon, geldt dus wel degelijk ook voor onze moderne tijd. Niet de sterke wint (Darwin; Nietzsche) maar het lijdende, het zwakke en het onbeduidende triomfeert (kruisiging en opstanding van Jezus). Wat voor de wereld een schandaal was (het ‘skandalon’ van het kruis) is voor de christen het symbool van de overwinning.

Van der Heiden gebruikt regelmatig het woord ‘retoriek’. In het dagelijks spraakgebruik betekent ‘retoriek’ zoveel als: nietszeggend, zonder inhoud. In die zin wordt het woord ‘retoriek’ niet in dit boek gebruikt. Het woord heeft hier de oorspronkelijke betekenis: welsprekend en volgens de logica redeneren.

Dit meeslepende boek beveel ik van harte aan.

ISBN: 9789460043673 | Paperback | 288 pagina's | VanTilt | februari 2018

© Henk Hofman, 15 maart 2018

Lees de reacties op het forum en/of reageer, klik HIER