De God van Galilea
Hoe een verboden religie de wereld veroverde
Bart Ehrman

De titel is wat misleidend: dit is geen ontstaansgeschiedenis van de Joodse religie maar een boeiende beschrijving van de eerste eeuwen christendom: ‘De triomf van het christelijk geloof zou de belangrijkste culturele transformatie worden die de wereld ooit had meegemaakt’, pag. 16.
De vragen die de auteur, hoogleraar godsdienstwetenschappen, intrigeren zijn:

- Waarom is het dit geloof gelukt om de Romeinse wereld in zijn greep te krijgen, zodat uiteindelijk het hele Westen christelijk is geworden?


- Hoe heeft het handjevol volgelingen dat Jezus had, een tegensputterend rijk weten te bekeren?

Zijn korte antwoord: dit is niet aan God of de bekering van keizer Constantijn te danken. Het boek maakt duidelijk dat christenen in hun persoonlijke contacten hun geloof hebben verbreid. Hun sociaal netwerk was de basis van hun missionaire activiteiten, al klinkt dat te planmatig.

De schrijver ontzenuwt op behoedzame en vriendelijke wijze diverse ingesleten mythen zoals de bekering van Constantijn waar sinds de 19e eeuw aan wordt getwijfeld. Zorgvuldig worden argumenten voor en tegen zijn christelijke integriteit gewogen en uiteindelijk komt de auteur tot de conclusie dat zijn intentie in de context van zijn tijd oprecht is.
Opvallend is de bemoeienis van Constantijn met het concilie van Nicea in 325, zijn inspanning om kerken te bouwen en christenen een betere maatschappelijke positie te geven. Er ontstaat een omslagpunt waarin het paganisme langzamerhand ten einde loopt al is het niet zo dat het christendom tot officiële staatsgodsdienst wordt uitgeroepen.

Duidelijk wordt ook dat de christenvervolgingen minder structureel waren dan wij vaak denken:

‘Ik moet meteen al benadrukken dat het georganiseerde verzet tegen de christenen meestal de vorm aannam van geïsoleerde incidenten’, pag. 201.

Dit blijkt o.a. uit de brieven van gouverneur Plinius die aan keizer Trajenus advies vraagt over de rechtspraak van christenen. Keizer Diocletianus vaardigde in 203 een decreet uit tegen christenen maar de handhaving is gebrekkig, zo toont de auteur aan. Duidelijk wordt in dit boek dat de diverse keizers niet zo zwart/wit tegenover het christelijk geloof stonden als vaak is/werd gedacht.

Interessant is de tekening van de denkbeelden die men toen van christenen had. Omdat hun religie zo anders was, minder zichtbaar en daardoor onbegrepen, werden ze o.a. beschuldigd van – sexueel getinte – orgies en kinderoffers.

De auteur is een uitstekende verteller die leven en werken van Paulus en zijn zendingsactiviteiten helder vertolkt. Zijn bekering blijft een opvallende gebeurtenis en zijn joodse achtergrond wordt goed getekend. De auteur kan zich prima inleven in zijn theologische gedachtegang en is het eens met iemand die een biografie over Paulus schreef: ‘Je kunt niet zeggen dat Paulus is overgestapt van het joodse naar het ‘christelijke’ geloof, want naar zijn idee bestond er geen scherpe scheiding tussen de twee’, pag. 71. Ehrman heeft waardering voor deze vaak verguisde apostel:

Paulus was niet alleen de belangrijkste bekeerling uit de eerste paar jaar van het christendom…… Hij was de belangrijkste christelijke bekeerling aller tijden’, pag. 87.

Ook weet hij het paganisme (deze term vindt hij minder beladen dan het Nederlandse woord heiden) goed uit te leggen als een open klimaat dat divers, tolerant en alom aanwezig was: ‘religie was overal’. De cultus van het polytheïsme bestaat uit offers, gebeden en waarzegging. In die religieuze context van ontelbare vele goden, die naast elkaar konden bestaan, was er ruimte voor een nieuwe god: die van Jezus uit Galilea.

Zonder waardeoordeel constateert hij aan het slot van zijn boek dat dit alles veranderde door de groei van het christendom:

Een van de mooiste aspecten van het paganisme in de oudheid, als geheel gezien, was de wijdverbreide bereidheid om ruimte te scheppen voor diversiteit en daar zelfs van te genieten. Dat ging verloren met de triomf van het christendom’, pag. 318.

Het christelijk geloof onderscheidde zich doordat het een ‘totaalvisie’ op religie was, een manier van leven en ethisch handelen: een ‘totaliserende verhandeling’, pag. 144.

Het boek is buitengewoon toegankelijk en boeiend geschreven, is daarom voor iedereen toegankelijk. De titel mag dan een typisch religieus boek suggeren, het boek is van algemeen cultureel belang.

Een prachtig en belangrijk boek!

ISBN 9789460038266 | Other Formats | 359 pagina's | Uitgeverij Balans | april 2018

© Evert van der Veen, 18 juni 2018

Lees de reacties op het forum en/of reageer, klik HIER