Geschiedenis van de Nederlandse slavenhandel
P.C. Emmer

Dit boek is een bijgewerkte versie van Geschiedenis van de Nederlandse slavenhandel. Dat boek verscheen in het jaar 2007 bij De Arbeiderspers. De bijgewerkte versie die nu is verschenen bij uitgeverij Nieuw Amsterdam, sluit naadloos aan bij het vorig jaar gepubliceerde Het zwart-witdenken voorbij. Een bijdrage aan de discussie over kolonialisme, slavernij en migratie. Het laatstgenoemde boek, eveneens van prof. Emmer, is vorig jaar besproken voor Leestafel.info.

Het slavernijverleden van Nederland is een beladen thema. Je kunt wel stellen dat de slaaf het niet slechter had, en soms zelfs wel beter qua levensomstandigheden, dan een matroos op de grote vaart of een dagloner thuis, maar het punt dat in het oog springt is natuurlijk de onvrijheid van de slaaf. Bij zijn gevangenneming verloor hij zijn vrijheid, werden gezins- en familiebanden verbroken, werd hij voor geld verkocht, en kwam hij terecht in een vreemd land aan de andere kant van de wereld. De slaaf was daar het bezit van zijn eigenaar.
Dit alles verdroeg zich natuurlijk niet met het idee van de menselijke waardigheid. Geïnspireerd door Verlichtingsidealen, gebaseerd op vrijheid en gelijkheid, maar ook door christenen van uiteenlopende signatuur, die in de slaaf een schepsel van God, en dus een gelijke zagen, trokken abolitionisten ten strijde tegen de slavenhandel en de slavernij.

Wie kochten slaven? Hoe stak de reis in elkaar? Wat vervoerden de schepen vanuit Nederland naar de kust van Afrika, vervolgens van Afrika naar de Caribische wereld, en tot slot op de terugreis naar Nederland? Onder welke omstandigheden werkten slaven op de plantages? Wat bracht de slavenhandel Nederland op? Hoe en wanneer kwam het tot afschaffing van eerst de slavenhandel en daarna de slavernij?
Boeiende en nuttige vragen. Dit boek presenteert de feiten, ontkracht mythes en plaatst slavernij in het perspectief van die tijd (de periode van 1500-1800).

Critici van prof. Emmer vinden dat hij het aandeel van Nederland in de Caribische slavenhandel te laag raamt op 5%. Het is natuurlijk buitengewoon ingewikkeld om een paar eeuwen na het gebeuren berekeningen te construeren die betrouwbaar zijn. Een leek kan moeilijk een uitspraak doen over de betrouwbaarheid van de ene of de andere berekening.

Dat ligt anders met het gelijkstellen van slavernij met de holocaust op de Joden. Het lijkt me duidelijk dat prof Emmer terecht op de verschillen wijst. Een slaaf moest werken en dus in leven blijven, een Jood moest sterven omdat hij Jood was.

Op nog een ander punt kan ik me vinden in de benadering van prof. Emmer. Dat is de vraag naar herstelbetalingen. Aan wie moet je die uitbetalen? Hoe stel je vast wie op welk bedrag aanspraak kan maken? Moeten we dan ook herstelbetalingen uitbetalen aan andere vervolgde groepen? De protestanten bijvoorbeeld uit de 16^e eeuw? Welk land heeft nu eigenlijk wel een onbevlekt historisch blazoen? Veel beter is het om zoals de auteur voorstelt het slavernijverleden van Nederland te herdenken met een museum, een monument, een jaarlijkse bezinningsdag. In plaats van geld moet Nederland publieke aandacht geven. Een culturele brug tussen bevolkingsgroepen is beter dan het geven van een financiële vergoeding.

De slavernij laat zien dat een mensenleven vroeger niet zo zwaar meetelde. Helaas, maar het is niet anders. Het recente verleden leert dat we dit gebrek in de menselijke aard nog niet te boven zijn gekomen. Mensen zijn bereid het leven van anderen op te offeren als zij denken daar baat bij te hebben.

Het boek van prof. Emmer kenmerkt zich door een heldere opbouw en een rustige betoogtrant. We hebben hier te maken met gedegen wetenschappelijk onderzoek. Het is geen droge kost. De hoofdstukken zijn kort en lezen gemakkelijk.

Voor dit boek geldt wat ik ook over Het zwart-witdenken voorbij schreef: de informatie in deze boeken moet betrokken worden in de discussie over het Nederlandse slavernijverleden. De auteur (1944), emeritus-hoogleraar Europese expansie en migratie aan de Universiteit Leiden, is een kenner als geen ander met betrekking tot dit onderwerp.  Van harte aanbevolen!

ISBN 9789046824368 | Paperback | uitgeverij Nieuw Amsterdam | 336 bladzijden | januari 2019

© Henk Hofman, 12 februari 2019

Lees de reacties op het forum en/of reageer, klik HIER

Het zwart-wit denken voorbij
Een bijdrage aan de discussie over kolonialisme, slavernij en migratie
P.C. Emmer

Het debat over het koloniale verleden van Nederland, over slavernij en slavenhandel, is emotioneel, gevoelig en bij vlagen verhit. Er is moed voor nodig om met een boek te komen waarin je op zoek bent naar de nuance. Schrijver en uitgever hebben dat lef met de publicatie van dit boek. De schrijver,  P.C. Emmer, was hoogleraar Europese expansie en migratie aan de Universiteit Leiden. Hij is auteur van meerdere boeken op zijn vakgebied en als emeritus-hoogleraar schrijft hij regelmatig artikelen voor de Volkskrant en Trouw.

P.C. Emmer is dus een deskundige op dit gebied. Toch is het de vraag of zijn moedige poging - een debat op basis van de feiten te voeren - kans van slagen heeft. In Trouw meldde columnist Stevo Akkerman bij het verschijnen van dit boek: “Er is een grens aan het zien van de dingen in hun tijd”. Dat vinden ook degenen die met een nieuwe beeldenstorm bezig zijn. Straatnamen moeten veranderd worden, foute monumenten worden van een passende tekst voorzien, een borstbeeld van Johan Maurits van Nassau-Siegen is verwijderd uit het Mauritshuis in Den Haag. Zelfs nationale held Michiel de Ruyter ontkomt niet aan een screening. Is er iets te vinden dat misschien wel in zijn tijd paste, maar niet voldoet aan de maatstaven van onze tijd? Er is immers, stelt Akkerman, een grens aan het zien van de dingen in hun tijd.

Persoonlijk ben ik van mening dat Akkerman een denkfout maakt. De dingen zien in het kader van hun tijd betekent nog niet dat je de dingen vergoelijkt. Als je het verleden onderzoekt ga je na hoe de mensen van toen dachten en handelden. Anders ben je niet wetenschappelijk en objectief bezig. Dat je vervolgens vaststelt dat wij er nu heel andere normen en opvattingen op nahouden is een tweede. Sterker nog: het ligt voor de hand. Geschiedenis is een continuüm. Het is niet gezegd dat volgende generaties de ideologische uitgangspunten van onze tijd zullen hanteren.

Mijn indruk van dit boek is dat Emmer heel integer en verantwoord de discussie over dit thema voert. Hij stelt onomwonden dat kolonialisme, slavernij en slavenhandel onrechtvaardig waren en een racistische basis hadden (blz. 47). Maar dat is niet het einde van het verhaal. Ten tijde van het koloniale verleden was ook kinderarbeid vanzelfsprekend, antisemitisme was schering en inslag, er bestond schrille ongelijkheid, democratie kende men niet en niemand had het over mensenrechten. Loonarbeiders in West-Europa hadden geen beter leven dan slaven op de plantages. Matrozen stierven zelf ook als vliegen op de trans-Atlantische zeetochten. Geen leuke samenleving, maar in zo’n harde maatschappij leefden de mensen wel. De waarde van mensenlevens, ongeacht de huiskleur, lag vroeger een stuk lager dan nu (blz. 13 en 74).

Landen die een kolonie waren van een machtig land hadden daar ook wel baat bij. Minder corruptie in het ambtenarenapparaat, betere medische zorg, goed onderwijs, de aanleg van een infrastructuur. De winst die de slavenhandel opbracht wordt schromelijk overdreven. “Alle berekeningen wijzen erop dat de winsten in de slavenhandel uiterst gering waren” (blz. 70). Slavenhandel was slechts een marginaal onderdeel van de Nederlandse economie (blz. 71).

Goed dat dit boek verschijnt! Het biedt een nuchter en feitelijk tegenwicht aan een vaak eenzijdig en emotioneel gevoerde discussie. Emmer is er zich van bewust dat hij het risico loopt om de wind van voren te krijgen. Op wat ironische toon laat hij zich uit over de opgewonden stijl van debatteren in de media. Fraai zijn ook de vergelijkingen die hij trekt tussen toen en nu. Emmer merkt bijvoorbeeld op dat het helemaal niet zo gemakkelijk was om een eind te maken aan de slavenhandel en hij vergelijkt dat met de moeite die het ons kost om de drugshandel te bestrijden (blz. 77). Dat soort vergelijkingen zijn best zinvol, omdat het ons zou moeten weerhouden van gemakkelijke oordelen.

Ik vind dit boek een welkome en onmisbare bijdrage leveren aan de meningsvorming over een aangelegen periode uit het Nederlandse verleden. Het boek verdient het om op feitelijke en inhoudelijke gronden een weerwoord te krijgen, zo daar behoefte aan bestaat.

Nog een opmerking tot slot. Op bladzijde 27 schrijft Emmer over de tekorten die er op de arbeidsmarkt zijn ontstaan. Hij noemt drie mogelijkheden om dat probleem te ondervangen (niets doen, hetzelfde werk met minder mensen doen; arbeidsmigratie). Het verbaast mij dat hij een vierde mogelijkheid niet noemt: het geboortecijfer moet omhoog.

Samenvattend: prima boek. Van harte aanbevolen.

ISBN: 9789046822685 | Paperback | 158 pagina's | Uitgeverij Nieuw Amsterdam | januari 2018.

© Henk Hofman, 20 januari 2018

Lees de reacties op het forum en/of reageer, klik HIER