Framing
over de macht van taal in de politiek
Hans de Bruijn

Dit boek gaat over de macht van taal in de politiek. We dénken vaak dat we objectief naar de dingen kijken, maar vaker dan we  door hebben blijkt `taal` de bril te zijn  waardoor we naar de werkelijkheid kijken. Reclamemakers maken daar volop gebruik van, maar ook in de politiek is taal een bewust ingezet wapen. De politicus die het lukt om zijn of haar taal te laten domineren, kan ons dus door zijn bril naar de werkelijkheid laten kijken. Een zeer veelgebruikt middel daarvoor is de zogenaamde frame. Een frame is een inhoudelijke politieke boodschap die in het debat wordt gebruikt en die  tot een specifieke interpretatie van de werkelijkheid leidt. In gewonemensentaal: Een frame vergroot bepaalde aspecten uit en laat andere dingen weg. Een goede frame dwingt je als het ware om op één bepaalde manier naar de werkelijkheid te kijken. Een bekend voorbeeld van een politieke frame is  “de puinhopen van paars” van Pim Fortuyn. Objectief gezien viel het reuze mee met die puinhopen, we zaten nog in onze rijke jaren, maar deze frame raakte een bepaald sentiment in de samenleving. De tegenstanders van Fortuin, de paarse coalitie, had het door deze frame meteen lastig. Ze werden in de verdediging gedrukt en moesten alsmaar uitleggen dat ze er helemaal geen puinhoop van gemaakt hadden. Bovendien slijt zo’n frame snel in in het taalgebruik, en wie ontvankelijk is voor de boodschap zal het ineens overal bevestigd zien…zie je wel, paars heeft er een puinhoop van gemaakt. Wanneer framing slaagt is het dus twee keer raak; de tegenstander is in de verdediging  gedwongen en de toehoorders zijn welwillend gemaakt en bekijken de situatie door de bril van het frame.

Een goede frame voldoet aan bepaalde kenmerken; hij blijft hangen, we zijn het er in principe mee eens, er zit een boef in of een sukkel,  en de tegenstander moet in het frame stappen. Dat laatste is een belangrijk kenmerk. De tegenstander wordt als het ware gedwongen om verdedigend te reageren, waardoor hij of zij helemaal niet meer aan zijn eigen argumenten toe komt. Wie in de frame van een ander stapt bevestigt het dus eigenlijk. Bovendien geef je zo als het ware meer zendtijd aan de tegenpartij en help je er dus  ook nog eens aan mee dat de  frame ingesleten raakt. Goed reageren op een frame van een ander is  dus een kunst op zich. De beste techniek hierbij is reframing. Ga niet mee in de taal van de ander, maar gebruik een andere taal voor hetzelfde onderwerp om in debat te gaan. Als D66 het CDA  in een discussie over het al of niet verbieden van paddo’s een betuttelende partij noemt, een beeld wat hen als het een eigen leven gaat leiden heel lang kan aankleven, dan zou in deze het juiste antwoord van het CDA zijn, dat ze geen betuttelende partij zijn, maar juist niet onverschillig. Waarmee ze het frame kantelen en daarmee zeggen dat D66 blijkbaar wél onverschillig is als er paddo doden vallen. En zo is D66 in dit voorbeeld dan ineens weer in de verdediging gedrongen, omdat ze uit moeten leggen dat ze écht niet onverschillig zijn.

Een bruikbare frame hoeft overigens  niet eens altijd een oplossing te bieden, met name bij bijoorbeeld Wilders zie je dat hij frames  als “moslimkolonisten”, “Marokkaans straatuig”  en “Islamitische intifada” vaak gebruikt om ongenoegen te kanaliseren. Wie daar gevoelig voor is, denkt‘die man begrijpt mij” en is genegen hem zijn steun te geven. Het gaat hierbij niet zo zeer om een eventuele oplossing, maar om de verontwaardiging die er in besloten ligt. Bij framing gaat het er dan ook niet alleen om de politicus die informatie overdraagt, maar  vooral  om de politicus die een relatie met zijn gehoor aangaat. Er is dan ook een speciale categorie frames die daar op inspelen, de zogenaamde betrokkenheidsframes. Een heel beroemd voorbeeld hiervan is bijv. Clinton die in plaats van in de aanval te gaan als mensen zijn beleid aanvielen met hun persoonlijk verhaal, zei “I feel your pain”. Dichterbij kun je bijna niet komen. De kiezer die daar gevoelig voor is, denkt “die man begrijpt mij”, en is eerder genegen hem zijn stem te geven.

Framen is dan ook  een ware techniek geworden, waar ze vooral in Amerika wel raad mee weten, maar ook onze hedendaags politiek kan er wat van. In ons televisietijdperk komt het er vaak vooral op aan zo kort en snedig mogelijk je boodschap onder het voetlicht te brengen, en je tegenstander te pareren. Mensen die goed zijn in het spelen van dat politieke spel hebben dan ook vaak een voorspong op hun collega’s die meer bestuurlijk van aard zijn en die vinden dat de politiek complex is en niet altijd in één oneliner is te stoppen. De ondergang van Job Cohen is daar een mooi voorbeeld van. Bestuurder in hart en nieren maar iemand die weinig weerwoord had tegen de snelle oneliners  en het framen en reframen van de tegenstanders. In het huidige politieke klimaat is weinig ruimte voor complexiteit. Het gaat om “sence ans simplicity”en dan is “complexiteit” geen fijn begrip waar je ver mee komt.

Als je dit boek leest duizelt het je af en toe van de types frames; beleidsframes, betrokkenheidsframes, waardeframes, masculiene en feminiene frames, uitruilframes, waarde-sensitieve reframes, etc etc.  Dit verslag is maar een tipje van de sluier, het boek staat vol met politieke technieken en debating trucs. Voor aspirant politici, journalisten en ook voor politieke volgers, waartoe ik mezelf ook reken, is het dan ook een  uitermate interessant boek. Je neemt als het ware een kijkje in de keuken van de speechschrijvers en kijkt mee welke technieken er gebruikt worden. Als politiek liefhebber betreur ik het dan tegelijkertijd wel dat de politiek tegenwoordig voor een deel zo draait op die technieken. Ik vind het vaak jammer dat  framing en reframing, hoe je in beeld komt, en of jouw quote zo snedig is dat hij het journaal haalt, zo vaak de  waan van de dag bepaalt, waardoor er vaak zo weinig ruimte lijkt voor de complexiteit van de problemen die er toch wel daadwerkelijk is.

Maar nogmaals, als je geïnteresseerd bent in het politieke debat is dit boek zeker een aanrader. Het is toegankelijk  geschreven, door iemand met verstand van zaken, met voorbeelden uit zowel de huidige als de verleden tijd, en zeer informatief. Ik kan je dan ook  garanderen dat je het eerstvolgende Kamerdebat ánders bekijkt dan vóór het lezen van dit boek.


ISBN 978 90 450 19970 Paperback 236 pagina's  Atlas/Contact | oktober 2011

© Willeke, 12 maart 2012

Lees de reacties op het forum en/of reageer, klik HIER