Het boek over de mensheid
Een geschiedenis van cultuur, seks, oorlog en onze evolutie
Adam Rutherford

‘We zijn bijzonder, maar we zijn ook gewoon materie. We zijn dieren, maar we gedragen ons als goden’, aldus de auteur in de inleiding. Op licht relativerende toon beschrijft dit boek de ontwikkeling - althans een aantal aspecten daarvan, zoals de ondertitel aangeeft - van de mensheid als levende soort op aarde. De leidende vraag daarbij is steeds wat het cruciale verschil is tussen mens en dier want de overeenkomsten zijn groter dan wij denken.

Zo’n 45.000 jaar geleden vond er een belangrijke culturele verandering plaats die ons mens-zijn sterk heeft beïnvloed. Dit wordt wel genoemd ‘onze grote sprong voorwaarts’. Het is een keerpunt in onze geschiedenis geworden.

De auteur citeert Darwin nogal eens en hoewel hij het niet in alles met hem eens is – de wetenschap heeft zich sindsdien uiteraard ook fors doorontwikkeld – is hij wel onder de indruk van zijn inzichten die diverse keren goedkeurend en vrij uitgebreid worden geciteerd. ‘Al het leven is geëvolueerd’, pag. 23, is dan ook één van de elementaire inzichten in dit boek. Zolang er overal op aarde mensen zijn geweest, oorspronkelijk in verschillende soorten zoals préhistorische vondsten hebben aangetoond, hebben zij zich doorontwikkeld tot de huidige mens.

Rutherford, vooraanstaand Brits geneticus, legt steeds verbanden tussen mensen en dieren en die blijken vaak verrassend zijn. Altijd zijn er wel dieren die hetzelfde doen of kunnen als mensen, al dien je dit uit historisch oogpunt juist om te draaien want mensen komen in het totale evolutieproces nog maar net kijken. Dieren zijn ons qua ontstaansperiode vele slagen voor.

Mensen beschikken weliswaar over hersenen maar 1% van de dieren heeft ook hersenen zoals de schrijver aangeeft. Het boek noemt veel interessante voorbeelden van dergelijke overeenkomsten en verschaft de lezer enorm veel informatie over dieren en hun levenswijze in relatie tot mensen. Steeds blijken mensen en dieren veel gemeenschappelijk te hebben maar mensen onderscheiden zich uiteindelijk van dieren doordat zij op gerichte wijze kennis overdragen. Al is het mijns inziens wel zo dat met name moederdieren hun jongen dingen voordoen en hen op die manier iets leren van hun levenswijze. Mensen doen dit echter systematischer en doordachter want ‘culturele overdracht is een enorm belangrijk idee in onze eigen evolutie’, pag. 54.

De auteur spreekt over de ontwikkeling van werktuigen waar mensen en dieren gebruik van maken en de ontdekking van vuur lang geleden: ‘waarschijnlijk de belangrijkste ontdekking na die van taal’. Ook het maken van wapens en het voeren van oorlog komt ter sprake en het blijkt dat ook dieren dit doen.

Wat seksualiteit betreft, komt de auteur met enkele interessante cijfers en gegevens. De bonobo is seksueel een zeer actief dier om het voorzichtig uit te drukken. In dit deel over seksualiteit komen ook onderwerpen als zelfbevrediging, homoseksualiteit en gewelddadigheid ter sprake.

Mensen spreken taal en maken zo onderling contact maar dieren kennen op hun manier ook taal. Daarnaast communiceren wij echter ook zónder woorden in allerlei kunstvormen en daarin ligt dan weer een onderscheid. Een wezenlijk verschil is ook dat mensen zelfbewustzijn hebben.

Zo is de leidende vraag in dit informatieve boek voortdurend: wat maakt mensen nu echt ánders? Het antwoord vinden we in onze sterk toegenomen kennis van het DNA en de genetica, de wetenschap van de auteur. Uiteindelijk komt Rutherford tot de conclusie dat de wijze waarop mensen zich in grotere groepen organiseren en tot vormen van samenleving komen, bepalend is voor hun informatie en kennisoverdracht. In dit verband eindigt hij veelzeggend met een citaat van Darwin die dit ook al naar voren bracht.

De titel van dit boek suggereert – te – veel, al geeft de ondertitel wel de beperkingen van onderwerpen aan. De auteur schetst een aantal elementen van de ontwikkeling van de mensheid: wie zijn wij en hoe zijn we zo geworden?

Binnen de genoemde onderwerpen komt veel aan de orde en het aantal voorbeelden kan de lezer af en toe misschien wat overweldigen al is het boek uitermate leesbaar en daarom zeer toegankelijk. Toch is dit niet ‘hét boek over de mensheid’ zoals de titel suggereert want daarvoor ontbreken er mijns inziens teveel aspecten. In ‘hét boek over de mensheid’ had ik graag ook gelezen over ons wonen, werken, samenleven, onze emoties en geestelijke ontwikkeling, onze visie op het leven en onze religiositeit. Mogelijk is de relatie met dieren in al deze onderwerpen niet even sterk aanwezig en juist dat is in dit boek wel het uitgangspunt van de auteur.

ISBN 978 90 245 8600 4 | Hardcover | 264 pagina’s | Luitingh-Sijthoff Amsterdam | september 2019
vertaling: Frans van Delft en Henk Moerdijk

© Evert van der Veen, 27 oktober 2019

Lees de reacties op het forum en/of reageer, klik HIER