Europa en de Weg
Europees christendom in meer dan vijftig beelden en verhalen
Hendrie van Maanen

Dit boek heeft een prachtige lay-out meegekregen. Elk thema begint met een kaart, elk hoofdstuk met een grote kleurenreproductie en een inleidend citaat in rode drukletter.
De titel is mooi gekozen. Jezus heeft zichzelf vergeleken met een weg. Evangelist Johannes heeft Zijn uitspraak vastgelegd: “Ik ben de weg, de waarheid en het leven”.
Tegelijk staat de weg symbool voor de reiziger die op weg is naar zijn bestemming.

Europa heeft zich lang verbonden gevoeld met de weg die het christelijk geloof wees. Sinds de ontkerstening, die vooral na 1968 massale vormen aannam in Europa, is de weg ingeruild voor de route van Verlichting en Rationalisme.
Hendrie van Maanen wil wijzen op de historische wortels van Europa en aangeven welke betekenis het christelijk geloof vandaag de dag nog kan hebben.

Het boek heeft een strakke compositie. Er zijn zes thema’s. Eerst komt het Romeinse Rijk aan de orde, vervolgens Byzantium en de Oosterse Orthodoxie. Daarna bespreekt de auteur het Latijnse christendom en in thema 4 het protestantisme. Thema 5 gaat over de evangelische beweging en het laatste deel bespreekt secularisatie en de transformatie van het christelijk geloof. Dan zijn we er nog niet, want elk thema is opgesplitst in een aantal hoofdstukken. Die hoofdstukken tellen nooit meer dan drie bladzijden. Aan het eind van elk hoofdstuk volgt één suggestie voor verdere verdieping. Meestal een boek, maar soms ook een film, museum of een muziekstuk.

Het is knap zoals Van Maanen in steeds slechts drie bladzijden een typering van zijn onderwerp weet te geven. Bondig en trefzeker.
Over de vraag waar het kwaad in de wereld vandaan komt zijn heel wat boeken geschreven. Hierover schrijft Van Maanen:

“Misschien wel de grootste meerwaarde van traditionele religies is dat het kwaad in de wereld niet buiten de mens wordt gezocht. Het kwaad is niet de ander, maar zit in jezelf” (blz. 115).

Mensen hebben een balk in eigen oog en als dat besef er niet is, wijzen we naar de ander: de jood, de kapitalist, de vreemdeling. Er is altijd wel een zondebok. Hier hebben we een toetssteen om ideologieën en leiders die anders beweren op voorhand te wantrouwen.

Heeft Europa het einde van de weg bereikt? Nog maar weinig mensen praktiseren het christelijk geloof en nog minder mensen onderschrijven de belangrijkste dogma’s van de kerk. De gelovige is een kritische religieuze consument geworden, preken moeten laagdrempelig zijn. Misbruikschandalen hebben het gezag en het imago van de kerk aangetast. Toch eindigt het boek met twee moedgevende citaten.

Rabbijn Jonathan Sacks wijst erop dat mensen zoeken naar zingeving. De grote instituten van de moderne wereld kunnen die zingeving niet bieden (blz. 259).
Filosoof Jürgen Habermas stelt dat het christendom de basis was van vrijheid, geweten, mensenrechten en democratie. “Tot nu toe is er geen alternatief. We blijven ons laven aan deze bron (blz. 271).”

Het christendom lijkt in Europa een marginale religie te worden. In het verleden is Europa steeds weer in staat geweest tot herbezinning en herbronning. Onder de as gloeit hier en daar nog iets van het vroegere elan. De weg van het christelijk geloof kent tal van afslagen en kronkelingen, maar de weg is nog niet op dood spoor gekomen.

Dit prachtige boek is een aanwinst voor de eigen boekenkast, maar ook heel geschikt om aan iemand cadeau te geven. Alle lof voor de auteur, maar ook voor de vormgevers en de uitgever.

Hendrie van Maanen is theoloog en geograaf. Hij doceert Europese Cultuur aan de Christelijke Hogeschool Ede.

ISBN 9789058042149 | Paperback | 283 blz. | Uitgeverij Plateau | 2 april 2024

© Henk Hofman, 1 juli 2024

Lees de reacties op het Forum en/of reageer, klik HIER