De laatste eeuw van Indië
Ontwikkeling en ondergang van een koloniaal project
J.A.A. van Doorn

Het boek De laatste eeuw van Indië verscheen voor het eerst in 1994. Het exemplaar dat ik nu gelezen heb is de derde druk, waarbij de uitgever vermeldt dat deze uitgave vrijwel ongewijzigd is.

Ik heb het boek met veel interesse gelezen, temeer daar mijn vader als dienstplichtig militair betrokken is geweest bij de politionele acties. In tegenstelling tot veel andere militairen die in Indië zijn geweest, kon en kan mijn inmiddels 88-jarige vader er goed over praten. Hij heeft, zoals Balkenende het eens verwoordde, met de kennis van nu kunnen constateren dat er veel is fout gegaan in die periode en mijn vader zou hebben gewild dat hij destijds niet was gegaan maar zijn dienstplicht had geweigerd. Als jonge soldaat voelde het al niet goed om na net de bevrijding van je eigen land te hebben meegemaakt nu mee te moeten helpen een ander volk aan onderwerping te blijven blootstellen. Maar zoals het boek van Van Doorn duidelijk laat zien, de geschiedenis is vaak gewoon zoals hij is, met resultaten die we soms liever niet hadden gewild en waarvan we inderdaad achteraf moeten constateren dat het anders had moeten gaan.

Het boek van Van Doorn legt duidelijk bloot hoe een aantal ontwikkelingen in die laatste eeuw dat Indonesië nog Indië was, hebben geleid tot het tegen beter weten in vasthouden aan ‘onze’ kolonie. Veel denkbeelden uit die tijd en de ontstane verbondenheid van veel mensen met Indië maakten dat het idee van een onafhankelijk Indonesië gewoonweg niet tot de mogelijkheden behoorden. Als ze dan al onafhankelijk wilden zijn, dan toch wel op ‘onze’ voorwaarden en in de vorm van een federatie. Uiteindelijk heeft de geschiedenis ons geleerd dat Indonesië zijn eigen weg is gegaan met uiteraard de moeizame erfenis van het koloniale verleden.

Het meest interessante hoofdstuk in het boek van Van Doorn vond ik Triomf van de technocratie. Daarin laat Van Doorn zien hoe belangrijk de technische ontwikkeling en daarmee de ingenieurs voor Indonesië waren. Zij vormden ook een onderdeel van wat als ethische politiek werd beschouwd, waarbij de aanwezigheid van de Nederlanders werd verwantwoord doordat zij Indië en daarmee de bevolking zouden ontwikkelden. Volgens Van Doorn kan er bijna worden gesproken van de ontwikkeling van een Technocratie waarvan Indië op een bepaald moment niet ver afstond. Daarbij waren ook de bestuursambtenaren bereid zich als technicus te afficheren. Het Binnenlands Bestuur werd daarmee als het ware ingelijfd in de wereld van de technisch specialisten en technische deskundigheid wordt daarbij de voornaamste legitimering van publieke besluitvorming. Technische projecten worden aangewend ter bevordering van de volkswelvaart en dit gaat tevens hand in hand met een ver doorgevoerde vorm van paternalisme. Hierbij gaat men uiteraard uit van de beste bedoelingen voor de kolonie en haar bevolking. Dit hoor je heden ten dage nog wel eens terug als ‘maar we hebben ook een heleboel goede dingen in Indonesië gedaan.’

In het laatste hoofdstuk van het boek, getiteld De verwerking van het einde beschrijft Van Doorn ten slotte de eindstrijd om Indonesië die hij, met diverse reden omkleed, situeert tussen 8 oktober 1942, de dag waarop het Indisch leger capituleerde en 1 oktober 1962 toen ook Nieuw-Guinea werd opgegeven. Het einde kwam daarmee, volgens Van Doorn, niet als een breuk tijdens de soevereiniteitsoverdracht op 27 december 1949 maar was een uitputtende politieke en militaire worsteling.

De laatste eeuw van Indië leest vlot omdat Van Doorn een verhaal te vertellen heeft en hij dit op een concrete, inzichtelijke en heldere manier doet. Je leest aan het boek af dat hij veel onderzoek heeft gedaan naar de laatste periode van ‘onze’ kolonie en dat heeft mij weer meer inzicht verschaft in de situatie waarin mijn vader destijds terecht is gekomen.

J.A.A. van Doorn (1925-2008) was Nederlands meest invloedrijke socioloog van na 1945. Hij publiceerde prikkelende historische werken (zijn laatste boek was het veelbesproken Duits socialisme: Het falen van de sociaal-democratie en de triomf van het nationaal-socialisme, 2007) en talloze columns en artikelen in NRC-Handelsblad, Trouw en HP/De Tijd.

ISBN 9789057309137 | Paperback | 372 pagina's | Walburg Pers | 2013

© Ria, 18 julli 2013

Lees de reacties op het forum, klik HIER