De verzetsvrouw en de SS-er
De ondertitel van dit boek is “een Hollands familiedrama”. De twee hoofdpersonen zijn namelijk neef en nicht van elkaar. Beiden zijn vlak voor de oorlog in Nederland uitbrak teruggekomen uit Nederlands-Indië. Joke Folmer en Jan Folmer. Twee jonge mensen wier levensloop totaal verschillend zal zijn. In hoeverre hun achtergrond daarvan de oorzaak is, dat zullen we niet te weten komen. Misschien is het niet dan het noodlot.
Hun verhaal wordt opgetekend door de journalist Peter Gerritse, die hen zo’n 60 jaar na de oorlog geïnterviewd heeft.
Joke Folmer, nog geen twintig, raakt in 1941 betrokken bij het verzet, omdat ze kwaad is. Haar beste vriendin van school is zomaar verdwenen, later hoort ze pas dat zij en haar familie verraden zijn en waarschijnlijk naar een vernietigingskamp gebracht zijn. Ze wordt een radertje binnen een verzetsgroep die geallieerde piloten helpt terug te gaan naar Engeland. Maar ook haar netwerk wordt verraden en Joke wordt in 1945 opgepakt. Omdat het Dolle Dinsdag is ontsnapt ze aan de dood. In plaats van voor een vuurpeloton te worden gezet, wordt zij met anderen naar Duitsland vervoerd, waar ze van het ene kamp naar het andere gaat en tenslotte door de Russen bevrijd wordt.
Een indrukwekkend verhaal, maar het is er een van velen.
De schok komt pas als hierna het verhaal volgt van neef Jan. Ook hij komt als jongen van nog geen twintig aan in een land dat hem zo vreemd voorkomt. Zijn ouders vertrekken weer en laten hem achter bij een echtpaar dat een warm en gezellig onderdak biedt aan jongens als hij. Ook zijn neef woont daar. Als de oorlog uitbreekt volgen zijn neef en hij de gebeurtenissen als was het een spannend verhaal. Op een dag komt zijn oom op bezoek.
‘Hij maakt onmiddellijk duidelijk dat hij de Duitse aanval op Nederland verraderlijk en achterbaks vindt en voor de landverraders van de NSB heeft hij slechts vernietigende woorden over. Zelvelder (=de gastheer) laat de tirade over zich heen gaan, legt zijn pijp neer en gaat staan. “Het spijt mij heel erg dat u dan nu moet ervaren dat uw zoon en uw neef de afgelopen dagen door een lid van de partij zijn gevoed en verzorgd.”
De oom vertrekt stante pede, neemt zijn zoon mee en Jan blijft alleen achter. Hij begint te begrijpen dat hij moet kiezen aan welke kant hij staat. Hij wil dat helemaal niet, maar als op school zeer negatief gedaan wordt over de NSB, staat hij op en verdedigt zijn pleegouders met vuur. Daarna wordt hij alleen nog maar getreiterd, en tenslotte kiest hij definitief: hij gaat bij de Waffen-SS en wordt uitgezonden naar het Oostfront.
Nooit zal hij weten of zijn leven anders gelopen zou zijn als hij niet bij de familie Zelvelder terecht was gekomen. Wat hij helaas wel moet ervaren is dat hij nooit meer welkom is in Nederland, zelfs niet als hij drie jaar in de gevangenis heeft gezeten. Na vele omzwervingen belandt hij tenslotte in Amerika, waar men hem accepteert omdat hij een veteraan van het leger in Korea was.
Waar hij voor stond: de eerlijke strijd, daar staat Jan Folmer nog steeds voor. Hij wist niet dat een ander onderdeel van de SS dienst deed in vernietigingskampen, hij wist niet van de Endlösung. Hij heeft er spijt van dat hij de verkeerde beslissing heeft genomen, maar tegelijk geeft hij aan dat hij dit tevoren niet heeft geweten.
De vraag waar je als lezer mee blijft zitten is actueel: had hij het kunnen weten? Kan heden ten dage iedere soldaat (of ook burger) weten of hij goed dan fout kiest? Je bent afhankelijk van de informatie die je ter beschikking hebt, en dat is in de handen van de machthebbers. Immers ook in onze huidige maatschappij kunnen niet alle feiten van de geschiedenis evenveel aandacht krijgen, er moet gekozen worden. Wie doet dat? Wie durft uit te maken wat wel en wat niet belangrijk is? Zelfs van weldenkende volwassenen kun je dus al niet zeker meer zijn of ze wel objectief kunnen handelen. We zijn allemaal afhankelijk van het noodlot. Van onze omgeving, en onze leiders.
Bij wie ligt de schuld als iemand fout kiest. Wie maakt uit wat fout is?
Paperback | 248 Pagina's | Uitgeverij Balans | 1ste Druk | 2005 ISBN: 9050186696
© Marjo, 6 mei 2006
Reageren? Klik hier!