Saoedi-Arabië
De revolutie die nog moet komen
Paul Aarts & Carolien Roelants
Saoedi-Arabië, een invloedrijk land, waar we, op een paar
clichébeelden na, vaak weinig van weten.
Om iets van Saoedi-Arabië te
begrijpen moet je enige kennis hebben van de machtsverdeling tussen het
koningshuis en de geestelijkheid die zo bepalend is voor het land.
Daarvoor moeten we terug naar de achttiende eeuw, toen Mohammed ibn Saud
aan de macht was. Deze sloot een verbond met Ibn Abdel-Wahhab, een
salafistische hervormer die de Islam in zijn ware vorm wilde herstellen.
Dat stuitte op veel tegenstand, maar Mohammed ibn Saud beschermde hem,
nam hem in zijn gebied op en sloot met hem een overeenkomst; samen
zouden ze de ware islam verspreiden. Deze afspraak is nog steeds
onverminderd van kracht en de afstammelingen van deze twee heren vormen
heden ten dage nog steeds gezamenlijk de monarchie en de geestelijkheid.
De koning bemoeit zich nauwelijks met de ultraconservatieve
geestelijkheid en de religieuze leiders steunen de monarchie. Samen
maken ze elkaar sterker.
Het koningshuis was door de eeuwen heen in de
ogen van de geestelijken soms te liberaal en hervormingsgezind. In 1979
werden de machtsverhoudingen tussen beiden opnieuw op scherp gesteld,
toen de geestelijke Juhayam al-Otaibi vond dat het koningshuis van die
tijd veel ter ver afgedwaald was van de ware Islam. Hij bezette de grote
moskee van Mekka. Het werd een bloederig slagveld met honderden doden.
De boodschap was duidelijk… de leer moest strenger en strikter.
Sinds
die tijd hebben de geestelijken, uit angst voor weer een daad van
verzet, tot op de dag van vandaag veel meer invloed dan voor die tijd en
vond er een verregaande re-islamisering van het land plaats, vooral in
het onderwijs en rond de positie van vrouwen. Saoedi-Arabië is een van
de meest conservatieve en gesepareerde maatschappijen ter wereld. Het
openbare leven van mannen en vrouwen is strikt gescheiden en vrouwen
mogen bijvoorbeeld zelfs niet autorijden. Het land werd door zijn diepe
religieuze en conservatieve wortels een voedingsbodem voor radicalisme
en terrorisme. Behalve Osama bin Laden, bleken ook vijftien van de
negentien kapers van 11 september uit Saoedi-Arabië te komen.
Om
Saoedi-Arabië heen, in Tunesië, Jemen, Bahrein, Egypte en Syrië, vonden
de afgelopen jaren volop revoluties plaats. In Saoedi-Arabië zelf bleef
het opmerkelijk rustig. Er werd wel een dag van de woede aangekondigd,
die op Facebook veel aanhangers leek te hebben, maar op de dag zelf
bleek er maar één demonstrant op het aangekondigde plein te staan.
Terwijl het land toch problemen genoeg kent.
Er is een grote kloof
tussen arm en rijk en een jeugdwerkeloosheid van 40 procent. Toch
blijft de revolutie tot nu toe uit. Dat heeft meerdere oorzaken.
Ten
eerste is de huidige koning Abdullah ongekend populair. Mensen zullen
niet zo snel tegen hem in opstand komen. Men is er van overtuigd dat
‘het huis van Saud’ de lijm is die het land bij elkaar houdt. De vrees
is dat als zij vallen het hele land in chaos zal komen te verkeren, met
grote gevolgen voor het land zelf en de regio.
Ook niet onbelangrijk wat
betreft de populariteit van de koning, is dat deze om een Arabische
lente te voorkomen een omvangrijk ‘pretpakket’ heeft uitgedeeld, wat
bestond uit het scheppen van 126.000 extra overheidsbanen, het uitkeren
van een minimumloon en een bonus van twee maandsalarissen voor
ambtenaren. Allemaal om zijn onderdanen tevreden te houden.
De religieuze
leiders op hun beurt veroordelen opstand en revolutie ook, op
godsdienstige gronden. Zij zijn zeer invloedrijk en hebben talloze
volgelingen op diverse sociale media. Een ander belangrijk argument is
dat de bevolking bang is voor een revolutie omdat ze gezien hebben wat
er in hun buurlanden gebeurd is. Veel revoluties zijn in een
burgeroorlog of een bloedige opstand uitgelopen. De grote meerderheid
geeft er de voorkeur aan om op kleine schaal en met een lange adem
dingen te veranderen, dan lijkt veiliger dan een volksopstand te
beginnen met het risico in een burgeroorlog te verzeilen. Er is in de
loop der jaren ook zeker wel wat veranderd in het land, ook voor de
positie van vrouwen, het gaat alleen langzaam en mondjesmaat. Een
laatste reden voor het uitblijven van opstanden is dat het huidige
regime niet bepaald tolerant is voor actievoerders. Politieke
dissidenten wacht willekeurige arrestaties, langdurige celstraffen en
vaak zelfs maandenlange eenzame opsluiting.
Vooralsnog is het
dus rustig, maar de geschiedenis van het Midden-Oosten leert dat de vlam
maar zo in de pan kan slaan. De schrijvers zien vooral de
machtswisseling van het Koningshuis als een risicomoment. De huidige
koning is nu negentig, heel erg lang zal hij het vermoedelijk niet meer
volhouden. Zijn zoons zijn ook al hoogbejaard. Met name als de derde
generatie aan de macht komt, wat dus al betrekkelijk snel zou kunnen
zijn, dreigt er een machtsvacuüm, waarin de onrust en onvrede wel eens
vrij spel zou kunnen krijgen.
Tal van factoren kunnen dan, of eerder,
een rol spelen. De digitale revolutie bijvoorbeeld, waardoor de wereld
letterlijk open is gegaan en jongeren zien hoe het er in de rest van de
wereld aan toegaat. Een andere factor is de grote golf studenten die in
het buitenland gestudeerd hebben. Wat gebeurt er als zij, mondig en
wel, terugkomen en geen werk vinden. En wat gebeurt er met de rust in
het land als de huidige jeugdwerkeloosheid zo hoog blijft? Zolang de
olieprijs hoogt blijft kan de nieuwe koning met financiële cadeautjes
nog wel de onrust de kop indrukken. De vraag is vooral wat er gebeurt
als dat niet meer lukt. De toekomst zal het leren.
Paul Aarts
doceert internationale betrekkingen aan de universiteit van Amsterdam.
Carolien Roelants is dertig jaar redacteur Midden-Oosten bij NRC
Handelsblad geweest. Beiden bezochten de afgelopen jaren regelmatig
Saoedi-Arabië en publiceerden daarover. Het heeft een helder en
toegankelijk boek opgeleverd dat inzicht geeft in het land, zijn
geschiedenis, de machtsstructuren en de huidige problemen. Bovendien
schetst het in een van de laatste hoofdstukken ook nog eens op een
duidelijk manier de vrij gecompliceerde relaties van Saoedi-Arabië met
zijn buurlanden. Een verhelderend boek voor mensen die de verhoudingen
in het Midden-Oosten soms, net als ik, knap ingewikkeld vinden.
ISBN 9789046815076 Paperback 176 pagina’s Uitgeverij Nieuw Amsterdam, 2013
© Willeke, 29 november 2013
Lees de reacties op het forum en/of reageer, klik HIER