https://paulvantongeren.nl

Filosofisch Dagboek
366 inspirerende en intrigerende fragmenten uit de westerse filosofie
Samensteller: Bart Wallet
Inleiding: Paul van Tongeren

Volgens de samensteller neemt dit dagboek de lezer mee naar een eindeloze hoeveelheid onderwerpen waar we mee te maken hebben in ons persoonlijk leven en in onze samenleving. Dat is niet overdreven gesteld. Een reeks aan denkers en thema’s passeert de revue. Van Augustinus zijn negen teksten opgenomen. Van Nietzsche tien teksten en van Sartre zes teksten. Maar ook minder bekende auteurs komen aan bod. Bijvoorbeeld Francis Bacon, Michail Bakoenin en Georges Bataille. Cornelis Verhoeven is eveneens minder bekend bij het grote publiek. Van hem zijn twaalf teksten opgenomen. Wikipedia wijst Verhoeven aan als vermoedelijk de meest oorspronkelijke denker van ons taalgebied in de twintigste eeuw.

De thema’s die aan bod komen zijn al even divers. Het gaat over moraal, de waarheidsvraag, vrijheid, menselijke autonomie, eenzaamheid, migratie, menslievendheid, de massamens en noem maar op.

Deze veelheid aan denkers en thema’s zal veel lezers verrassen en aanspreken. Het boek is dus opgezet als een dagboek en dat maakt het ‘behapbaar’ om elke dag een tekst te lezen.  Het is knap van de auteur om steeds weer een fragment te kiezen van 1 tot 2 bladzijden dat toch een afgerond geheel is en zoveel stof biedt tot overdenken. Paul van Tongeren schrijft in zijn Inleiding dat de tekst door aandachtig lezen moet ‘indalen’. Zoals een koe het gras herkauwt zo moet de lezer de tekst herkauwen.

Geen van de filosofen die in dit boek voorkomen is nog in leven maar hun teksten zijn nog verrassend actueel. Een paar voorbeelden daarvan staan hieronder.

Bruno Latour schrijft over de onverbiddelijke logica van migratie. Europa is eerst bij alle volken binnengevallen. Nu komen alle volken op hun beurt naar Europa.

Theodor Adorno houdt een pleidooi voor vrije seks waar we in het tijdvak van ‘MeToo’ de keerzijde van hebben ontdekt.

Ayn Rand wijst erop dat de overheid zo nodig met geweld de openbare orde moet handhaven anders ontaardt de maatschappij in een chaotische toestand van bendeterreur. Met de hedendaagse demonstraties, die regelmatig uitlopen op rellen, wordt die overheidstaak op de proef gesteld.

Karl Popper geeft een prachtige definitie van liefde. “Iemand liefhebben impliceert dat je hem gelukkig wilt maken”. Maar, waarschuwt hij, als je het als je opdracht ziet om anderen gelukkig te maken en een hemel op aarde wilt creëren leidt dat onveranderlijk tot de hel en tot intolerantie. Dat is de valkuil van elke ideologie die mensen gelukkig wil maken desnoods tegen hun wil. Ook John Locke en John Stuart Mille wijzen elke dwang in geloofszaken af, want dat loopt uit op terreur. Voltaire weet die houding van intolerantie in één zin te typeren. “Geloof wat ik geloof en wat jij niet kunt geloven, of je zult sterven”. Treffend is ook de opmerking van Cornelis Verhoeven: de folteraar kan een idealist zijn. Daarom zijn bepaalde vormen van idealisme levensgevaarlijk.

De gekozen voorbeelden hierboven laten hopelijk zien hoe pakkend dit boek is. Niet elke tekst zal vanzelfsprekend elke lezer aanspreken. Maar elke lezer zal genoeg aantreffen dat wèl aanspreekt.

Het boek is fraai uitgegeven. De afbeelding op de cover vat ik op als een prisma waarvan de stralen alle kanten opgaan. Met het leeslint kan de lezer zijn vorderingen bijhouden. Er is gekozen voor een duidelijke drukletter op mooi wit papier. De Index achterin geeft een opsomming van de thema’s gerangschikt per auteur. Kortom: auteur en uitgever hebben een prachtig boek tot stand gebracht, heel geschikt om cadeau te geven en uitstekend bruikbaar in het onderwijs als introductie op vraagstukken met een maatschappelijke relevantie. Als het jaar voorbij is, is dit boek niet verjaard, maar behoudt het als naslagwerk zijn waarde.
Vakwerk verdient lof. En die komt dit Filosofisch Dagboek in ruime mate toe.

Bart Wallet (1977) is ondernemer, studeerde theologie, maar 'bekeerde' zich tot de filosofie van het 'weten' tot het niet-weten.
Paul van Tongeren (1950) is hoogleraar wijsgerige ethiek in Nijmegen.

ISBN 9789463403603 | Hardcover | 601 pagina’s | Uitgeverij Damon | 26 november 2024

© Henk Hofman, 7 december 2024

Lees de reacties op het Forum en/of reageer, klik HIER.