Rood Geheugen
Leven, herinneren en vergeten.
De impact van de Culturele Revolutie op de hedendaagse Chinese samenleving
Tania Branigan

De Culturele Revolutie begon in 1966. Mao Zedong riep scholieren en studenten op om Rode Gardes te vormen met het doel de communistische partij en de samenleving te ontdoen van heimelijke vijanden. Daarmee begon een jarenlange campagne die China aan de rand van de afgrond bracht. Het precieze aantal slachtoffers staat niet precies vast, maar liep in de miljoenen.

Mensen overkwam zonder vorm van proces na loze, vaak anonieme beschuldigingen: gevangenschap, martelingen, onteigening van bezit en executie. Schokkend is dat de daders jonge mensen waren vanaf 14 jaar oud. Zij trokken door het land, zwaaiend met het Rode Boekje van Mao, leuzen schreeuwend, met de opdracht om alle ‘slechte elementen’ uit te roeien.

Rode Gardisten waren altijd onderweg. Ze reisden gratis en konden overal rekenen op onderdak en eten. Niemand kon een einde maken aan de vervolging en niemand stak een hand uit om slachtoffers te helpen. Een overlevende gevangene herinnerde zich dat er slechts één keer een oudere vrouw was geweest die hem een kom met kooknat te drinken gaf.

Dit boek maakt indringend duidelijk dat de Culturele Revolutie de Chinese samenleving een trauma heeft bezorgd. In Chinese schoolboeken wordt de Culturele Revolutie aangestipt, maar de terreur van Rode Gardisten die gezinnen uitroeiden, kinderen levend begroeven of van kliffen afgooiden wordt verzwegen.
Die hartverscheurende feiten komen in dit boek ruimschoots aan de orde. “Leerlingen goten kokend water over leraren, lieten hen uitwerpselen inslikken of over gloeiende sintels kruipen, dwongen hen elkaar te slaan.” (blz. 127).

Branigan schrijft dat er geen duidelijke grenzen waren tussen onderdrukker en onderdrukte. Als er even een andere politieke wind waaide, konden de rollen in een oogwenk omgewisseld worden. Niemand was te vertrouwen. Kinderen brachten hun ouders aan als klassenvijand, echtparen hun partner. Mao was de enige persoon die veilig en onaantastbaar was. Kolossale beeltenissen van Mao domineerden in de openbare ruimte. Radioprogramma’s waren doorspekt met citaten van Mao en ze stonden elke dag op de voorpagina’s van kranten.

De Culturele Revolutie was een onzalig verbond tussen waanzin en complottheorieën. Hoe gaat de huidige president, Xi Jinping, om met dit beladen verleden? Hij is sinds 2012 aan de macht en zijn vader was een slachtoffer van de Culturele Revolutie.

Op economisch gebied is het beleid van Xi een stuk liberaler dan dat van zijn voorgangers. De sterk vergrijzende bevolking dwong Xi om de eenkindpolitiek los te laten. Op sociaal gebied is er een stringente controle op het alledaagse leven. Overal hangen camera’s en met gezichtsherkenningstechnologie hoeven agenten niet meer achter personen aan te lopen. Je wordt in de gaten gehouden zonder dat je het merkt. Mensen die niet vertrouwd worden kunnen ineens niet meer een treinkaartje kopen, een flat huren of een auto aanschaffen. In het moderne China zorgen algoritmen ervoor dat mensen in de pas lopen. Rode Gardisten zijn overbodig geworden.

Tania Branigan schreef een buitengewoon interessant boek over de nasleep van de Culturele Revolutie. Er zit heel wat overlap in de hoofdstukken, maar steeds wel vanuit een ander perspectief: de dader, de omstander, het slachtoffer, de nabestaande. De les is dat staatsmacht aan banden gelegd moet worden. China is een wereldmacht geworden, wedijvert met de Verenigde Staten om economische suprematie, maar het is een verstikkend land om te leven.

Veel landen hebben redenen om zich te schamen over hun verleden. De VS brachten de Indianen om. Europa hield zich met slavenhandel bezig. Duitsland gaat gebukt onder het naziverleden. Het verschil is dat China het verleden niet onder ogen wil zien en het deksel op de pot houdt. Daarmee berokkent het land zich blijvende schade, betoogt Branigam.

Tania Branigan (1966) is journalist. Ze heeft zeven jaar als correspondent in China gewerkt. Dit is haar eerste boek. Het boek is prima vertaald door Huub Stegeman.

ISBN 9789089682673 | Paperback | Omvang 342 blz. | Uitgever Meulenhoff Amsterdam | augustus 2024

© Henk Hofman, 4 september 2024

Lees de reacties op het Forum en/of reageer, klik HIER