Zeg niets
Moord en verraad in Noord-Ierland
Patrick Radden Keefe

Sommige activisten en terroristen kunnen een cultfiguur worden ondanks een gewelddadig verleden.

Fidel Castro en Che Guevara waren in de jaren zestig van de vorige eeuw rolmodellen voor de jeugd. Joschka Fischer ontwikkelde zich in Duitsland van straatvechter tot minister van buitenlandse zaken. En de Ier Gerry Adams, die volgens het hier te bespreken boek betrokken was bij tal van moorden en aanslagen, werd tot lid van het parlement in Londen en in Noord-Ierland gekozen.

Het boek Zeg niets gaat over The Troubles, de uiterst gewelddadige periode in Noord-Ierland tussen 1968 en 1998. Verschillende groepen en splinterpartijen bestreden elkaar in een bloedige strijd, die trekken had van een burgeroorlog. De auteur maakt duidelijk dat het gewelddadige conflict eeuwenoude wortels had. Katholieken en protestanten haatten elkaar. Unionisten wilden aansluiting bij Ierland. Loyalisten wilden trouw blijven aan Groot-Brittannië.

De strijd in Ierland vertoont een patroon dat we ook tegen komen in criminele en terroristische groepen in het Midden-Oosten, in Spanje (de ETA), in Duitsland (RAF), in Colombia (de FARC). Bomaanslagen maakten geen onderscheid tussen burgers en militairen, strijders en buitenstaanders. De wet van de omerta legde een zwijgplicht op aan alle leden van een organisatie. Je mond voorbijpraten had onherroepelijk liquidatie tot gevolg. Het vermoeden van verraad kon al voldoende zijn om iemand definitief het zwijgen op te leggen. Vrouwen die ervan verdacht werden een verhouding met de ‘vijand’ te hebben, werden behandeld zoals in Nederland in 1945 de ‘moffenmeiden’ werden behandeld.

Het boek van Keefe is een tragisch, gruwelijk en tegelijk ook meeslepend verslag van een harde en wrede strijd in een betrekkelijk klein en dunbevolkt gebied.
Keefe geeft geen geschiedschrijving, maar levert een journalistiek verslag, zoals hijzelf ook op blz. 375 aangeeft. Een historicus had meer gelet op de chronologie van de gebeurtenissen, waardoor het verloop van de strijd meer samenhangend gepresenteerd zou zijn. Niettemin is het boek voorzien van een uitgebreid notenapparaat en van een omvangrijke lijst met bronnen. De feiten kloppen in ieder geval.

Sommige thema’s komen in meerdere hoofdstukken aan de orde. De moeder van tien kinderen die vermoord wordt omdat ze informant van de politie zou zijn (de vader was al eerder overleden). De gezusters Price die gevangen zitten vanwege een bomaanslag in Londen. En dan natuurlijk Gerry Adams die elke betrokkenheid bij moorden en bomaanslagen ontkent. De auteur maakt op grond van zijn bronnen wel duidelijk dat hij daar geen geloof aan hecht.

De protestantse tegenhanger van Gerry Adams was ds. Ian Paisley. Keefe heeft geen enkele sympathie voor deze figuur. In een journalistiek verslag is er ruimte voor persoonlijke opvattingen en voorkeuren. Keefe noemt Paisley ‘rabiaat’ (blz. 24), ‘antipathiek’, ‘kleingeestige fanaticus’ (blz. 27) en ‘vilein’ (blz. 332). Bewoordingen die niet gebruikt worden als het over Adams gaat.
Het is goed mogelijk dat Paisley geen aangename man in de dagelijkse omgang was. Maar hij wordt nergens beticht van het verstrekken van opdrachten voor moorden en aanslagen, dit in tegenstelling tot Adams. Ook blijft de rol die Paisley vervulde bij het vredesakkoord van 1998 onderbelicht in dit boek. Paisley was bereid vrede te sluiten met als belangrijkste en begrijpelijke voorwaarde dat de IRA eerst alle wapens zou inleveren.

In dergelijke conflicten houdt niemand schone handen. Ook de overheid niet. In dit geval de Britse overheid die infiltreerde in meerdere organisaties en onderdeel ging uitmaken van een schimmig netwerk van bedrog, verraad en geweld. Daarmee werd de regering medeverantwoordelijk voor illegale activiteiten. Misschien kun je het vergelijken met een politie-intrigant die omwille van zijn geloofwaardigheid drugszendingen doorlaat en die buiten de grenzen van de wet opereert.

Inmiddels ligt het conflict al meer dan twintig jaar achter ons. Uiteindelijk heeft de strijd alleen maar verliezers opgeleverd. Getraumatiseerde overlevenden, teleurgestelde idealisten, en volwassenen die geen normale jeugd hebben gehad. Oorlog heeft het leven van velen verwoest en verpest. De positie van Noord-Ierland is nog steeds een lastig en gevoelig onderwerp. Het is een van de hete hangijzers bij de Brexit. Hopelijk is het besef doorgedrongen dat je een compromis beter meteen kunt sluiten en niet pas nadat er onherstelbaar leed is aangericht.
Anders dan in bv. Zuid-Afrika na de Apartheid is er in Noord-Ierland na 1998 geen beleid gevoerd gericht op verzoening en afrekening met het verleden.

Het boek van Keefe geeft de lezer een pijnlijk gevoel.  De pijn om wat mensen elkaar aan doen. De pijn om mislukte en verknoeide levens. De pijn omdat het verleden niet ongedaan gemaakt kan worden.

Keefe is schrijver en journalist. Ook is hij commentator voor de BBC. Zijn boek is prima vertaald door Hans E. van Riemsdijk.

ISBN 9789046825273 | Paperback | Nieuw Amsterdam | Omvang 495 blz. | mei 2019

© Henk Hofman, 11 juni 2019

Lees de reacties op het Forum en/of reageer. Klik HIER