Wie Wat Woke?
Een cultuurkritische benadering van wat we (on)rechtvaardig vinden
Walter Weyns

Walter Weyns schreef een boeiend en glashelder boek over de woke-beweging. ‘Woke’ wil zoveel zeggen als: wakker worden, je ergens bewust van zijn. De spits ligt op sociaal onrecht en misstanden. Woke ontstond binnen de Afrikaans-Amerikaanse cultuur. Het begrip richt zich tegen de ‘witte man’ die verantwoordelijk wordt gehouden voor het klimaatgeweld, het geweld tegen vrouwen en slaven, oorlogen uit het verleden, de milieucrisis. ’Wat van hem komt, is slecht, en al het kwade in de wereld komt van hem (blz. 35).

De boosheid van woke-mensen kan zich echter ook wel op vrouwen richten. Feministen die zich enkel druk maken om de rechten van vrouwen kunnen de wind van voren krijgen. Het overkwam auteur J.K. Rowling, omdat ze in een tweet zich keerde tegen de mogelijkheid dat een man zich vrouw noemt en vervolgens toegang heeft tot kleedkamers en douches bestemd voor vrouwen. Later bleek dat Rowling zelf een aanranding had meegemaakt, en vermoedelijk in een damestoilet (blz. 43). Ze wist dus waar ze het over had.

De hoofdzaak is echter het streven om de wereld te zuiveren van witte mannelijke dominantie. Dan gaat het om taal, om het herschrijven van de geschiedenis, om het curriculum in het onderwijs, om tentoonstellingen in musea en om standbeelden in steden.

De woke-beweging heeft zich stevig genesteld in universiteiten, musea en de media. De aanhangers ervan hameren op een samenleving waarin de waarden diversiteit, inclusiviteit en rechtvaardigheid centraal staan. Maar, schrijft Weyns, het ontbreekt de woke-beweging aan wat ze wel van anderen verwacht, namelijk zelfkritiek (blz. 116). Als je het niet met woke eens bent, begrijp je er niets van.

De woke-beweging graaft diep. Een witte auteur die een boek schrijft over iemand van kleur? Kan niet. Een witte auteur die een tekst vertaalt van een zwarte vrouw? Kan niet. Sommige woke-aanhangers willen niet eens meer praten met witte mannen. Die luisteren toch niet en willen alleen maar aantonen dat je ongelijk hebt.

Weyns vergelijkt de woke-beweging met de Gnostiek, een religieus-filosofische stroming uit de Oudheid. De Gnostiek deelde de wereld op in goed en kwaad, zwart en wit. De woke-beweging doet hetzelfde door de wereld in te delen in wit versus de rest. Wie de nuance benoemt, verdedigt witheid. Deze mensen krijgen te horen: ‘Educate yourself’.

Woke kan absurde en intolerante vormen aannemen. In de VS werd bij NBC in 2018 een journaliste ontslagen nadat ze had verteld dat ze als kind met Halloween haar gezicht zwart had gemaakt. Veel studenten kiezen ervoor hun mond te houden om maar niet in moeilijkheden te raken. Docenten doen aan zelfcensuur omdat ze anders op twitter gecanceld worden (blz. 140-142).

‘Wie Wat Woke?’ is een interessant, soms vermakelijk, maar ook verontrustend boek. Het absurde komt soms vermakelijk over, maar het is tegelijk ook verontrustend vanwege de intolerantie van de aanhangers en de macht die ze bezitten. Andersdenkenden manoeuvreren ze in een sociaal isolement en die moeten vrezen voor hun baan. Het gevolg is een sorry cultuur, waarin de witte man (meestal is het een man) zich verontschuldigt voor zijn beperktheden en (onbewuste) vooroordelen. Een ander gevolg is het verklikken bij werkgevers, het boycotten van producten, het weren van adverteerders en het graven in iemands verleden om de persoon met misstappen te confronteren. De belaagden komen lang niet altijd voor de rechter, maar zijn wel voorgoed ‘uitgeschakeld’.

Ik vind het knap dat Weyns in dit boek niet in de verdediging schiet of een frontale aanval opent op woke.  Hij laat zien hoe woke is ontstaan vanuit begrijpelijke grieven over sociaal onrecht, zet uiteen wat de beweging wil bereiken en geeft de manier aan waarop ze dat doet. Bijna en passant benoemt hij de tegenstrijdigheden en de zwakke plekken. Hij kan in één zin heel veel bloot leggen: ‘Hoewel woke personen de waarheid in pacht lijken te hebben, vinden ze waarheid niet zo belangrijk (blz. 162). Hun waarheidsbegrip is subjectief en bouwen ze op vanuit het gezichtspunt van slachtoffers. Ze plukken, grazen en vangen van her en der wat van pas komt.

Weyns voert aan dat als witte mensen ongeschikt zijn om te schrijven over zwarten, je in feite opnieuw apartheid invoert en dan gaat het dus echt om racisme (blz. 218).

Hij heeft medestanders!
Zihni Özdil schrijft in Elsevier: ‘Het gevolg van woke is evenwel dat mensen geen ideeën meer uitwisselen. Niet meer leren argumenteren. Sterker nog: als je voor een open debat pleit, ben je al ‘fout’. Want ideeën van andersdenkenden mag je ‘geen podium geven’, zoals dat heet in woke-jargon’ (EWmagazine.nl, 2, 2022).

Jamal Ouariachi schrijft over ‘ideologische huiverteksten’ van woke, waarin naar veel zaken kritisch gekeken wordt, ‘maar nooit naar het verknipte gedachtegoed waarop de woke-beweging zich baseert’. Hoog tijd, voegt hij eraan toe ‘dat progressief Nederland breekt met de waanzin van woke’ (Trouw, 12 februari 2022).

Het boek van Weyns geeft een prima beschouwing over oorsprong en doelstellingen van woke, maar legt ook de eenzijdigheden en tekortkomingen bloot.

Walter Weyns doceert sociologie en cultuurkritiek aan de Universiteit Antwerpen. Hij schreef eerder boeken over het denken van Karl Marx, over Klassieke sociologen en hun erfenis en over de sociologie van Jürgen Habermas.

9789464014440 | Paperback | Omvang 238 blz. | Uitgeverij Pelckmans (België) | oktober 2021

© Henk Hofman, 21 februari 2022

Lees de reacties op het Forum en/of reageer. Klik HIER.