Uit de schaduw
De Duitsers 1942-2022
Frank Trentmann

Twee vragen staan centraal in dit boek.
In de eerste plaats hoe kon Duitsland na eeuwen van beschaving vervallen tot de Holocaust?
In de tweede plaats hoe moest het land de Hitlerdictatuur, de verwoestende oorlog tussen 1939 en 1945 en de volkerenmoord op Joden, Slaven en Roma te boven komen?

De slagschaduw van de Tweede Wereldoorlog viel na 1945 zwaar over dit verwoeste en getraumatiseerde land. Duitsland trad uit die schaduw, maar nog steeds stempelt de herinnering aan het oorlogsverleden de samenleving.

Het is een goede gedachte van de schrijver geweest om als beginpunt 1942, de slag om Stalingrad te nemen. Die slag was het kantelpunt in de Tweede Wereldoorlog. De oorlog eindigde in een humanitaire ramp voor de Duitsers. Steden lagen in puin, de infrastructuur was kapot gebombardeerd en miljoenen vluchtelingen uit Oost-Europa namen hun toevlucht tot het westelijk deel van Duitsland dat niet door de Russen werd bezet.

Nadat met de beschrijving van de jaren 1942-1945 het fundament is gelegd, volgt een boeiend verslag van de heropbouw van Duitsland, het gescheiden optrekken van de Bundesrepublik en de DDR en de hereniging na de val van de Berlijnse Muur in 1989. Aan de basis staat Konrad Adenauer (1949-1963) die de economie saneerde, Duitsland herbewapende en NAVO-lid maakte en, om in het reine te komen met het verleden, herstelbetalingen aan Israël uitkeerde.

Het bevat een grondige beschrijving van de politieke, sociaaleconomische en culturele factoren die vormgaven aan het nieuwe Duitsland. Daarbij heeft Trentmann oog voor de leefomstandigheden van ‘gewone’ mannen en vrouwen en illustreert hij zijn betoog met citaten uit dagboeken en brieven. Zo was er een student die zich verbaasde over de stroom van hulp die na de val van het Derde Rijk op gang kwam vanuit het Westen. Voormalige vijanden stuurden voedsel en kleding in plaats van Duitsers te laten bevriezen en verhongeren. “Elke gift”, schreef hij, “draagt eraan bij om een verbinding te herstellen die we zelf hadden afgesneden.”

Grote thema’s (de financiële crisis in 2008, de Atomausstieg uit 2011, het migratieprobleem uit 2015, de Russische agressie tegen Oekraïne na 2020) belicht de auteur vanuit verschillende perspectieven voordat hij een conclusie trekt. Dat geeft de lezer een breder inzicht in de complexiteit van de problemen die politiek en samenleving het hoofd moeten bieden en hoe lastig het is een oplossing te vinden met voldoende draagvlak in een gepolariseerde samenleving.

Bondskanselier Merkel (2005-2021) had volgens Trentmann de pech dat veel van die crises binnen haar regeerperiode vielen. Haar kracht was dat ze altijd kalm bleef hoe woelig het ook werd. Maar haar wat aarzelende stijl van optreden (‘merkelen’) paste niet bij crises die om snel en besluitvaardig optreden vroegen. Haar poging om Poetins Rusland met handelsverdragen in te kapselen mislukte.

Na decennia van bloei verkeert Duitsland nu opnieuw in zwaar weer. Er is een politieke crisis, de economie kwakkelt, de auto-industrie legt het af tegen de Chinese concurrentie, energieprijzen liggen hoog en de milieuverontreiniging is schrikbarend. De Duitsers stellen hun hoop op nieuwe technologische systemen om het land “van de naderende ondergang te redden”. De auteur wijst er terecht op dat het niet alleen over een andere manier van produceren moet gaan, maar ook over andere manieren van leven. En, merkt hij op, Duitsland moet niet langer afwachten en toekijken, maar durf en leiderschap vertonen.

Uit de Schaduw is in meerdere opzichten een prestatie: grondig en breed van opzet, boeiende analyses met oog voor het anekdotische, evenwichtig en fair in beoordelingen. Notenapparaat, bibliografie en register dragen bij aan de wetenschappelijke status van het boek. Het fotokatern telt 42 foto’s.

Frank Trentmann (1965) is geboren in Hamburg en groeide op in Duitsland. Hij is hoogleraar geschiedenis aan de Birbeck Universiteit van Londen en aan de Universiteit van Helsinki. Het boek is vertaald door Suzanne Willekens.

ISBN 9789029552424 | Hardcover | Omvang 968 blz. | Uitgeverij De Arbeiderspers | 5 november 2024

© Henk Hofman, 9 januari 2025

Lees de reacties op het forum en/of reageer, klik HIER