https://nielsposthumus.com

Alle problemen begonnen met Van Riebeeck
Wat Nederlanders niet weten over hun rol in Zuid-Afrika
Niels Posthumus

De titel is intrigerend. Zuid-Afrika is een prachtig land, dat echter geteisterd wordt door heel wat problemen. Racisme, diepe armoede onder de meerderheid van de zwarte bevolking, een schrijnend ongelijke verdeling van het grondbezit in het voordeel van de witte minderheid, trauma’s overgehouden aan de tijd van koloniale onderdrukking en apartheidspolitiek. Is dat allemaal te wijten aan de komst van Van Riebeeck?

Jacob Zuma, in 2015 president van Zuid-Afrika, zei in dat jaar op een congres van regeringspartij ANC: ‘U moet niet vergeten dat een man met de naam Jan van Riebeeck hier op 6 april 1652 arriveerde en dat dit het begin was van alle problemen in het land.’

Deze opmerking was voor Niels Posthumus de prikkel om dit boek te schrijven. Drie lijnen weeft de auteur vaardig ineen tot een patroon. Hij beschrijft de complexe samenleving van deze regenboognatie. Hij analyseert de historische wortels ervan. En hij schrijft over zijn eigen familiegeschiedenis, want zijn achternaam komt regelmatig voor in grote steden als Pretoria en Johannesburg. Ik stel maar meteen vast dat deze aanpak een overtuigend, integer geschreven en boeiend boek heeft opgeleverd.

Vanaf 1652 vestigde zich een nieuwe, witte bevolkingsgroep op het zuidelijkste puntje van Afrika. Hoewel een minderheid slaagde deze groep erin om in de daaropvolgende eeuwen over heel Zuid-Afrika te heersen met de apartheid als climax en dieptepunt in de vorige eeuw. De koloniale geschiedenis eindigde met een natie die uit zijn voegen barstte van armoede, ongelijkheid en spanningen.

De kolonisatie begon met mannen. Op verzoek van Van Riebeeck stuurde Nederland veertig weesmeisjes naar de Kaap, zodat de mannen zich niet langer aan vrouwen van de Khoikhoi-vrouwen hoefden te vergrijpen. Liefst een derde van alle witte Zuid-Afrikanen stamt af van deze veertig weesmeisjes! In tegenstelling tot alle andere kolonies van Nederland bleven de afstammelingen massaal in Zuid-Afrika wonen, ook nadat de kolonie voor Nederland verloren ging. De Nederlandse taal bleef voortbestaan en het gereformeerde geloof bleef er dominant. De theologie van Abraham Kuyper (1837-1920) werd een van de fundamenten onder het apartheidsbeleid in de vorige eeuw. Maar, zo merkt de auteur op, de apartheidsleiders gaven er wel een draai aan om Kuypers beginselen toepasbaar te maken (blz. 191).

Hetzelfde kan ik opmerken als Posthumus beschrijft hoe de predestinatieleer van Calvijn werd gebruikt om de witte heerschappij te schragen. In het kader van die leer zagen Afrikaners zich als het uitverkoren volk van God dat de missie had bestaande verhoudingen te bestendigen. Ongelijkheid had alles te maken met de voorbestemming van God (blz. 151).

Ook hier haalden apartheidsleiders de krenten uit de pap. Volgens Calvijn was er een fundamentele gelijkheid tussen mensen vanwege de gemeenschappelijke afstamming van Adam. In de kerkorde die hij voor de gereformeerde kerken ontwierp, school een sterk democratisch element en deed sociale status er niet toe. Elk lid had stemrecht en de mogelijkheid om in de kerkenraad gekozen te worden. In de kerk zaten rijk en arm, heer en knecht, bijeen, luisterend naar dezelfde boodschap. Het staat haaks op apartheid.

In hoofdstuk 17 schrijft Posthumus over de zogenaamde ‘plaasmoorden’. De overvallen op eenzaam gelegen boerderijen (plaas, een verbastering van plaats) met meestal dodelijke afloop, nadat het ANC aan de macht kwam. Ik herinnerde mij dat Trouw-columnist Ephimenco hier een column over had geschreven.

Ephimenco schrijft: ‘Blanke boeren worden wreed vermoord, vaak nadat ze urenlang met hooivorken of boormachines zijn gemarteld. Momenteel [de column is van 25 mei 2019, H.] wordt gemiddeld iedere dag een boerderij aangevallen en om de zeveneneenhalve dag een boer vermoord.’ Ephimenco vindt het opmerkelijk dat ‘de wereld’ scherp protesteerde tegen de apartheid, maar dat het nu stil blijft. De media besteden er nauwelijks aandacht aan vindt hij.

Posthumus stelt dat de ‘plaasmoorden’ wel degelijk veel aandacht trokken. Zelfs Donald Trump had het over ‘het op grote schaal vermoorden van boeren in Zuid-Afrika’. Op basis van de statistieken relativeert hij het aantal boerderijmoorden. Het gaat om 0,3 procent van de ruim 20.000 moorden in totaal in een jaar. Witte boeren zijn inderdaad kwetsbaarder dan tijdens de apartheid, maar van een ‘witte genocide’ is geen sprake.

Mahatma Gandhi (1869-1948), die in dit boek niet genoemd wordt, heeft als advocaat in Zuid-Afrika gewoond en gewerkt. Hij leidde toen al campagnes in Natal en Transvaal tegen rassenwetten. Daar ontwikkelde hij zijn methode om onrechtvaardige wetten opzettelijk te overtreden. Geweldloos verzet was de sleutel om de Britten in Brits-Indië op de knieën te krijgen. In hoeverre heeft hij invloed gehad op Nelson Mandela en andere ANC-leiders?

Ik ben me ervan bewust dat ik nu op mijn beurt een paar krenten pik uit dit boeiende boek. Hopelijk is het genoeg om uw interesse op te wekken voor de rijke geschiedenis van Zuid-Afrika, waarin Nederlanders zo’n enorme rol hebben gespeeld. Want het begon inderdaad met Van Riebeeck. Nog ten tijde van de Boerenoorlogen rond 1900 voelden Nederlanders zich nauw verbonden met de Afrikaners. Na 1960 keren Nederlanders zich massaal tegen de apartheidspolitiek. Maar kennen we onze eigen rol wel in de geschiedenis van Zuid-Afrika? Lees daarom dit boek.

Het boek opent met een handig schema van de bevolkingsgroepen in Zuid-Afrika, een kaartje van de reis die Posthumus heeft gemaakt voor dit boek plus een kaartje van het land met thuislanden en provinciegrenzen.

Niels Posthumus (1981) was correspondent in Zuid-Afrika voor de dagbladen Trouw en Het Financieel Dagblad. Op internet lees ik dat hij politicoloog is, in Johannesburg woont en in september 2021 correspondent voor Trouw zal worden in Londen.

ISBN 9789463811149 |Paperback | Uitgeverij Nieuw Amsterdam | omvang 350 blz. | juli 2021

© Henk Hofman, 23 september 2021

Lees de reacties op het forum en/of reageer, klik HIER