De Sportpalastrede 1943
Goebbels en de ‘totale oorlog’
Peter Longerich

 
Joseph Goebbels (1897-1945) was de minister van propaganda in het Derde Rijk van Adolf Hitler. Hij was een trouwe paladijn van Hitler en een fanatieke antisemiet. Zijn vrouw Magda verafgoodde de Führer. De zes kinderen die uit dit huwelijk geboren werden, kregen een voornaam die met de letter H begon. De H van Hitler. Het echtpaar had geen gelukkig huwelijk, beide hadden hun affaires en Joseph Goebbels was een berucht rokkenjager. Een scheiding werd echter verboden door Hitler.

Het ging voor Duitsland niet goed met de oorlogvoering. De omsingeling en vernietiging van het Duitse zesde leger bij Stalingrad was een enorme klap voor het Duitse moreel. Om het elan en het geloof in de eindoverwinning terug te krijgen, organiseerde Goebbels een massabijeenkomst in het Sportpalast. Goebbels was geknipt voor zijn rol als propagandachef. Als spreker was hij ongeëvenaard en de zogenaamde Sportpalastrede uit 1943 werd zijn meesterstuk. Zijn rede duurde twee uur en hij bouwde zijn betoog op naar een climax waarin de vraag werd gesteld: “Wollt Ihr den totalen Krieg?” Een uitzinnig gehoor barstte minutenlang uit in Sieg Heilgeroep en applaus.

Met de ‘totale oorlog’ bedoelde Goebbels een omschakeling naar een oorlogseconomie, waarin alle overbodige activiteiten (bioscopen, restaurants, cabarets, casino’s, luxe-winkels) gesloten werden, vrouwen verplicht werden tot de leeftijd van 45 jaar in de fabrieken te werken om daarmee zoveel mogelijk mannen vrij te maken voor frontdienst.

Zoals de naam al aangeeft was het Sportpalast in gebruik voor allerlei sportwedstrijden en andere evenementen. Met zijn lengte van 120 meter, breedte van 54 meter en hoogte van 20 meter was de zaal heel geschikt voor het beleggen van massabijeenkomsten. Een groot voordeel was ook dat er geen pilaren hinderlijk in het zicht stonden. In deze zaal versmolt het individu tijdens de toespraak met de massa, verdween de ratio om plaats te maken voor hysterie.

Goebbels was euforisch over het daverende succes van zijn rede. Maar Longerich typeert Goebbels als een ‘zeer intelligent, ijskoude en grenzeloos fanatieke demagoog’. Zijn rede in het Sportpalast is een griezelig voorbeeld van massasuggestie.

Longerich maakt in het derde deel duidelijk dat het concept van de ‘totale oorlog’ al vrij snel verzandde. Dat had te maken met een permanente interne machtsstrijd binnen de partij, waarin rivalen dongen om de gunst van Hitler en men bang was dat een ander de favoriet van Hitler zou worden. Hitler zelf wilde Goebbels of wie dan ook niet te machtig maken en voerde een beleid van verdeel en heers. Bovendien voelde hij niet voor de verplichte tewerkstelling van vrouwen. Hij voorzag dat dit een impopulaire maatregel zou zijn en dat vrouwen zich tegen het regime zouden keren.

De ‘totale oorlog’ zoals Goebbels die voor ogen had staan, kwam er dus niet. Wel kwam de ‘totale nederlaag’ van Duitsland in mei 1945. Goebbels, wetend dat hij berecht zou worden, pleegde samen met Magda zelfmoord, nadat zij eerst hun zes kinderen hadden vergiftigd.

Dit boek heeft een logische indeling rond drie thema’s: Eerst bespreekt Longerich de voorgeschiedenis. Daarna is de volledige tekst van de rede opgenomen, voorzien van commentaar door de auteur. Tot slot onderzoekt de schrijver wat de reacties in binnen- en buiteland op deze spectaculaire rede waren en wat er van het concept ‘totale oorlog’ terecht is gekomen.

De ‘Sportpalastrede’ is verder een interessant boek en goed geschreven. De griezelige les is dat demagogen een menigte kunnen manipuleren en voor hun karretje kunnen spannen. Eén van de pedagogische doelstellingen in onze tijd is ‘weerbaarheid’ te kweken bij een opgroeiende generatie. Een prima doelstelling, maar toch is ‘weerbaarheid’ net als ‘beschaving’ in tijden van crises maar een dunne schil.

Peter Longerich (1955) is de aangewezen figuur om dit boek te schrijven. Hij heeft in 2010 een veelgeprezen biografie over Goebbels gepubliceerd. Daarnaast heeft hij zich verdiept in de geschiedenis van de Holocaust. Hij wordt op één lijn gezet met andere gezaghebbende historici, zoals Ian Kershaw, Richard Overy, Timothy Snyder. Op het moment is hij hoogleraar aan de University of London’. Het boek is voorzien van een notenapparaat, register en bibliografie. De prima vertaling is van de hand van Huub Stegeman. De mooie omslag is het werk van Bart van den Tooren.

Van harte aanbevolen!

ISBN 9789464563573 | Paperback | Omvang 223 blz. | Uitgeverij Walburg Pers, Zutphen | 1 april 2024

© Henk Hofman, 22 april 2024

Lees de reacties op het Forum en/of reageer, klik HIER.