https://www.bakschrijft.nl

Duivels dilemma
De dood van 23 verspreiders van verzetsblad Trouw
Peter Bak

Dit boek gaat over de ontstaansgeschiedenis van het dagblad 'Trouw' waarin de 'ultimatumkwestie' een zwarte en voor betrokkenen nog altijd moeilijke bladzijde vormt. Het boek opent met de namenlijst van 23 mensen in de leeftijd van 15 – 53 jaar die door de Duitsers zijn doodgeschoten omdat zij bij de verspreiding van Trouw betrokken waren.

De krant werd eind januari 1943 opgericht ten huize van Gesina van der Molen in Aerdenhout. De redactie beschouwde dit als een geestelijke, principiële strijd vanuit het christelijk geloof waarin het gaat om de ware vrijheid van geloof en geweten: ‘Wij staan met staat, provincie, gemeente, kerk, school, barmhartigheidsinstellingen enz. in één front tegenover het Duitsche heidendom’, pag. 69 – 70.

Aanvankelijk zijn er aarzelingen maar later neemt de redactie van Trouw krachtiger stelling en moedigt men actief, ook gewapend verzet aan: ‘Wij juichen ze toe en hopen dat er meerderen gevonden worden die bereid zijn op die wijze den strijd tegen den vijand, die ons volk wil vermoorden, te helpen voeren’, pag. 51. In toenmalige Gereformeerde kringen was deze keuze best een opmerkelijke stap die ook niet door iedereen werd begrepen.

De bezetter beschouwde Trouw daarom als een 'Hetzschrift' en de Duiters maakten er veel werk van om drukkers en verspreiders van Trouw op te pakken. Dat gebeurde dan ook, mede door onvoorzichtig of ondoordacht handelen van mensen maar ook doordat opgepakte mensen tijdens wrede verhoren ‘doorslaan’. Ook vond er soms verraad plaats. Op één dag werden 17 mensen van Trouw opgepakt en uiteindelijk werden dat er 37. Rauter wilde een standgerecht om daarmee een afschrikwekkend voorbeeld te stellen. Trouw kende toen een oplage van 90.000 exemplaren.

Van de 37 mensen die gearresteerd werden waren er 23 in levensgevaar omdat de Duitsers deze wilden executeren tenzij Trouw de uitgave zou staken.
9 augustus 1944 vond aan het Valeriusplein in Amsterdam de redactievergadering hierover plaats. Bruins Slot, die na de oorlog hoofdredacteur zou worden, zei: ‘Wij komen dan principieel voor de vraag te staan wat het belangrijkste is: het voortbestaan van ons blad of het persoonlijk welzijn van onze gevangenen. Waar het bij dit laatste om gaat, is ons bekend. Wij moeten rekenen met de mogelijkheid dat het, althans wat een deel der gevangenen betreft, om hun leven gaat’, pag. 121. Desondanks nam de redactie het besluit 'niet tekenen'. Achteraf blijkt dat toegeven het leven van de 23 gevangenen niet gered zou hebben omdat hun dood voor de Duistsers al vast stond.

Het boek is vanuit een sterke persoonlijke betrokkenheid geschreven met liefde voor de mensen die in die jaren bij Trouw een belangrijke rol speelden. De auteur besteedt veel aandacht aan details uit hun leven en de wijze waarop zij bij het verzet betrokken zijn. Daardoor komen we dicht bij het verzetswerk in de Tweede Wereldoorlog; de lezer voelt de voortdurende spanning van opgepakt te worden. Er is ook sprake van verraad en wrede verhoren.
Niet alle feiten zijn bekend al geeft het boek opmerkelijk veel details waarover de lezer zich kan verwonderen dat dit allemaal bekend is gebleven. Er blijven echter onzekerheden omdat schriftelijke of mondelinge bronnen soms ontbreken.

Na de oorlog zijn er voortdurend wisselende visies geweest omtrent détails van de executiedatum maar geleidelijk aan werd wel duidelijk dat de redactie van Trouw door de Duitsers was misleid omdat zij al tot de executie van de 23 verspreiders hadden besloten. De Duitsers wilden dit ‘ophitsend geschrift’ daarmee een gevoelige slag toedienen. De 23 omgekomen werden kort na de oorlog door Trouw als geloofshelden beschouwd maar hun nabestaanden zagen en zien dat toch wel anders. De beslissing van de redactie is daarom voor nabestaanden van de omgekomenen altijd een gevoelige kwestie gebleven: was het voortbestaan van Trouw hun leven waard?

Een bijzonder boek over een krant en mensen met karakter.

ISBN 978 90 8704 790 0 | Paperback | 203 pagina’s | Uitgeverij Verloren, september 2019

© Evert van der Veen, 28 oktober 2019

Lees de reacties op het forum en/of reageer, klik HIER