https://www.davidengels.be

Op weg naar het Imperium
De crisis van de EU en de ondergang van de Romeinse republiek – Historische parallellen
David Engels

Kunnen we lessen trekken uit de geschiedenis? Op zich wel. Maar het is nog niet zo simpel om een gebeuren uit het verleden toe te passen op een vergelijkbare situatie in het heden. Geschiedenis herhaalt zich immers nooit één op één. Leren van de geschiedenis kan ons wel voorhouden hoe we met een crisis om moeten gaan en welke fouten we niet opnieuw moeten maken, maar het betekent niet dat we meteen beschikken over de oplossing.

Volgens sommige deskundigen verkeert de Europese Unie in een crisis: de bevolking groeit niet meer, er is hoge werkloosheid in een aantal lidstaten, integratie met nieuwkomers is een lastig proces, er is sprake van een te hoge staatsschuld en heel de EU heeft met vergrijzing te maken. Het anker van het geloof is losgelaten en een verwijzing naar het christelijke verleden is bewust weggelaten uit de grondslag van de EU. David Engels vergelijkt deze crisis met de ondergang van de Romeinse republiek in de 1^e eeuw voor Christus.

Om welke historische parallellen gaat het dan?

De auteur onderzoekt zestien waarden die burgers associëren met de EU. Ik noem er een paar: tolerantie, gelijkheid, zelfverwerkelijking, respect voor andere culturen, democratie, mensenrechten, solidariteit. Per waarde geeft hij aan hoe de EU en de burgers er mee om gaan en daarna onderzoekt hij de gang van zaken in het oude Rome. Om dit toe te lichten werk ik de eerstgenoemde waarde (tolerantie) wat meer uit.

Tolerantie is een kernwaarde van de EU. Maar het was net zo goed een kernwaarde in het oude Rome. De meest uiteenlopende godsdienstige en filosofische stromingen konden hun gedachtengoed vrijelijk uitdragen. Vreemdelingen met een heel andere culturele en religieuze achtergrond konden zich zonder al te veel problemen vestigen binnen de grenzen van het rijk. Het probleem dat de schrijver signaleert in zowel de EU als in de Romeinse republiek is het teloorgaan van het besef van de eigen identiteit: een gedeeld geloof en een gedeeld stelsel van normen. De samenleving werd en wordt zo open dat vervreemding optreedt en onvrede zich baan breekt omdat een deel van de bevolking zich niet laat integreren (blz. 57). De multiculturele en geïndividualiseerde samenleving slaagt er niet in om een nieuwe samenhangende maatschappij tot stand te brengen en dat lukte de Romeinse republiek evenmin. De auteur maakt zich er grote zorgen over dat Europa zich los heeft gemaakt van zijn wortels uit het verleden, maar er tot nu toe niet in slaagt een nieuwe bindende identiteit te ontwikkelen ter vervanging van de oude.

Het is een punt waar ook Paul Scheffer, hoogleraar Europese studies, op wijst in zijn boek De vorm van vrijheid: een open samenleving vraagt om grenzen. Vrijheid zonder grenzen leidt tot het tegenovergestelde van een open samenleving, namelijk een bewakersstaat [zie mijn bespreking op Leestafel.info]. Het komt mij voor dat er op het punt van vrijheid en tolerantie raakvlakken zijn tussen Paul Scheffer en David Engels, hoewel Engels niet verwijst naar Scheffer.

De optelsom van het onderzoek naar alle zestien waarden brengt de auteur tot de conclusie dat het besluitvormingsproces zowel in de EU als in het oude Rome log en bureaucratisch is geworden. Burgers komen daardoor buitenspel te staan en vervreemden dientengevolge van de politiek en van de heersende elite. De EU en de Romeinse republiek in de 1^e eeuw v. Chr. hebben een aantal gemeenschappelijke kenmerken: vergrijzing, een stagnerende bevolkingsgroei, een falende integratie met nieuwkomers, individualisme dat ten koste gaat van de gemeenschapszin en consumentisme ten koste van zingeving.

Hoe dat met de Romeinse republiek afliep weten we. De republiek eindigde toen Augustus in 14 v. Chr. aan de macht kwam. Hij hield de oude instituties overeind, maar in feite was hij alleenheerser. Met tal van wetten probeerde hij het verval te keren en de discipline van het voorgeslacht te herstellen. Daarmee legde hij de basis voor een hernieuwde bloei van het rijk, maar nu onder de alleenheerschappij van opeenvolgende keizers. De republiek was afgeschaft en vervangen door de monarchie.

Hoe het met de EU verder zal gaan, weten we niet. Zoals gezegd kent een historicus het verleden, maar is hij daardoor geen profeet voor de toekomst. In een postscriptum behandelt de auteur wel enkele scenario’s.

De parallel tussen onze tijd en het Romeinse Rijk wordt vaker getrokken. Maar dan gaat het meestal om het einde van het rijk in de 5^e eeuw. Dit boek biedt een grondige en gedegen analyse van de 1^e eeuw v. Chr. en onze tijd. De aanpak om zestien kernwaarden van de EU te vergelijken met die in het Romeinse Rijk in de genoemde periode is beslist origineel. Het levert een helder en boeiend betoog op.

Uitgeverij De Blauwe Tijger geeft vaker spraakmakende boeken uit. Dit boek is een mooi voorbeeld van een feitelijk onderzoek wars van retoriek met verontrustende resultaten. Ongegrond optimisme is onverantwoord en bovendien laf, stelt de schrijver (blz. 259). Er is een andere mentaliteit nodig om grenzen te stellen, de gemeenschapszin te bevorderen, economieën waar nodig te saneren en de positie van het gezin te versterken.

Tal van tabellen verduidelijken het betoog. Het boek wordt afgerond met een uitgebreid notenapparaat, tevens bibliografie, en een register. Kortom: een belangwekkend boek, dat een waardevolle bijdrage levert aan het gesprek over de toekomst van de EU.

David Engels (1979) is historicus klassieke oudheid. Vanaf 2018 is hij hoogleraar aan het Instytut Zachodni in het Poolse Poznan. Met  Imperium verwierf hij internationaal grote bekendheid.

ISBN 9789492161666 | Paperback | Omvang 320 blz. | Uitgeverij De Blauwe Tijger | januari 2019

© 16 juni 2020, Henk Hofman

Lees de reacties op het Forum en/of reageer. Klik HIER