Midden in het beschaafde Europa
De pogroms van 1918-1921 en het begin van de Holocaust
Jeffrey Veidlinger

Oekraïne maakt op het moment van schrijven van deze bespreking een moeilijke periode door. Al maandenlang is er de spannende vraag of Russische legers het land zullen binnen vallen om het geheel of gedeeltelijk te bezetten.

In de jaren 1918-1921 zat het land ook klem tussen Oost en West. Duitse legers bestreden samen met Oostenrijks-Hongaarse troepen Russische legers. Toen de Eerste Wereldoorlog beëindigd werd, was de strijd niet voorbij. Het Rode Leger van de bolsjewisten viel het gebied binnen. Hun tegenstanders waren verzameld in het Witte Leger onder leiding van generaal Denikin. Maar de Polen wilden het land ook veroveren. En dan waren er nog de krijgsheren (lokale machthebbers) die een greep naar de macht deden. Het waren verwarrende en verwoestende tijden: een burgeroorlog die samenviel met agressie van buitenlandse mogendheden.

Maar wat deze jaren tot een inktzwarte periode maken in het verleden van Oekraïne waren de vreselijke pogroms die plaatsvonden en die een opmaat waren voor de Holocaust van Hitler. De bevolking deed er volop aan mee, zoals later opnieuw gebeurde in de Tweede Wereldoorlog onder Duitse bezetting. Oekraïners overtroffen soms de SS’ers in wreedheid.

Jeffrey Veidlinger doet er verslag van, feitelijk en objectief. Hij is een waarnemer, die de gebeurtenissen reconstrueert. De impact van de gruwelijke verhalen in dit boek is enorm. Hoe is het mogelijk dat mensen zo diep kunnen vallen. Hun slachtoffers zijn bovendien volstrekt onschuldig.

Tijdens en na de pogroms hebben overlevenden op schrift gezet wat hun is overkomen en wat ze hebben waargenomen. Na de pogroms noteerden juristen de getuigenissen, en werd fotografisch en documentair bewijsmateriaal verzameld. Het zijn de bronnen die Veidlinger voor zijn boek heeft gebruikt.

Ruim honderdduizend Joden werden vermoord. Ongeveer 600.000 Joden vluchtten naar het buitenland. Miljoenen meer raakten binnenlands ontheemd. Ongeveer tweederde van alle Joodse huizen werd verwoest. De helft van alle Joodse bedrijven werd geplunderd. Overlevenden waren voor de rest van hun leven getraumatiseerd.

Getuigen verklaren hoe de pogroms plotseling en onverwacht uitbraken om daarna jarenlang aan te houden. Vrienden en buren van Joden veranderden in moordenaars en plunderaars.

Volgens de schrijver is een derde van de slachtoffers vermoord in de nabijheid van hun huis met medewerking van mensen die ze kenden. Kinderen wezen de huizen aan waar Joden woonden. Nadat de bewoners vermoord waren, drongen vrouwen de huizen binnen om kleding, meubilair en kostbaarheden te roven. Boeren kwamen met karren van het platteland aangereden en keerden hoog beladen met buit weer huiswaarts. De Rode en Witte Legers, de Duisters, Polen en Oekraïners bevochten elkaar, maar ze hadden allemaal één gemeenschappelijk vijand en dat was de Jood. Die waren nergens veilig.

De pogroms vonden in het openbaar plaats in een feestelijke sfeer van dronken zang en dans. In de menigte verdampte de verantwoordelijkheid en deden keurige burgers en gewone burgers mee met de beulen en plunderaars.

Willen we dit eigenlijk wel allemaal weten? Als we de leus “Nooit meer Auschwitz” serieus nemen dan moeten we weten waartoe de mens in staat is als de rem van beschermende wetgeving eraf is en de openbare orde niet meer gehandhaafd wordt. Dan zullen we hopelijk beseffen dat we zuinig moeten zijn op een rechtsstaat en dat deze permanent onderhoud nodig heeft.

Verspreid over het boek zijn foto’s en kaarten opgenomen. Tekst en beeld ondersteunen elkaar prima op deze manier.

Jeffrey Veidlinger is hoogleraar Geschiedenis en Joodse studies en directeur van het Frankel Center for Judaic Studies aan de Universiteit van Michigan. Hij is de zoon van een Holocaustoverlever. De vertaling is van George Pape en Eric Strijbos. Het is zeer te waarderen dat uitgeverij Unieboek/ Het Spectrum met dit boek deze bijna vergeten episode onder de aandacht brengt van de hedendaagse lezer.

ISBN 9789000351077 | Hardcover | Omvang: 517 blz. | Uitgeverij Unieboek/ Het Spectrum | oktober 2021

© Henk Hofman, 16 februari 2022

Lees de reacties op het Forum en/of reageer, klik HIER