Het raadsel van goed en kwaad
Over wat mensen beweegt
Christien Brinkgreve

De schrijfster is emeritus hoogleraar sociale wetenschappen en gaat in dit boek op zoek naar antwoorden op levensvragen. Zij onderkent dat de taal van wetenschap niet toereikend is voor mensen en dat we hiernaast ándere taal nodig hebben die ons hart raakt en ons kan inspireren tot goed en zinvol leven.

De Tweede Wereldoorlog speelt een grote rol in dit boek en fascineert de auteur in hoge mate. Zo vertelt zij over het boek ‘Een dagje uit’ van een kampcommandant uit Auschwitz, het is een fotoboekje over een vakantiedag. Zij komt er niet goed uit hoe het mogelijk is dat mensen naast hun barbaarse werk tegelijk een normaal privéleven konden leiden. Zij houdt het op een vorm van bewustzijnsvernauwing.

Onze weerzin en ons onbegrip over hoe mensen tot dergelijke daden in staat waren, acht zij een goed teken want wanneer wij het wél konden begrijpen, zou het in ons denken passen en daarvoor is het kwaad absoluut te groot. Een sluitend antwoord pretendeert zij dan ook niet te geven want daarvoor is dit kwaad té ernstig. Ze refereert aan een Belgisch toneelstuk getiteld ‘U bent net zo’, het is ongemakkelijk omdat het zo confronterend is en daarom bevat het een diepe waarheid die wij liever verdringen. Waar wij de ander – terecht - van beschuldigen, zit dikwijls ook in onszelf.

De architect Abel Cohen die in Tweede Wereldoorlog als kind was ondergedoken, wordt geciteerd. Later schrijft hij over die periode van zijn leven:

‘Beklemmender dan het verdwenen vriendje, dan het grote lege klaslokaal, erger dan de spanning van de razzia’s, het afscheid van je familie, was dat je toen in 1943 in Amsterdam om je heen zag dat het alledaagse, normale leven gewoon doorging’, pag 38.

Prachtig en aangrijpend is haar tekening van de student die onder gewetensnood de niet-Ariër verklaring tekent en de gewone Nederlander die wel weet wat er speelt maar wegkijkt. ‘Compartimentalisering van het leven’ noemt de schrijfster dat.

Naast het kwaad is er gelukkig ook het goede: liefdevolle verbondenheid tussen mensen, troostende aanwezigheid, de kracht van het samenzijn. Dat zijn dankbare geluksmomenten waarin de mens optimaal een sociaal wezen is.

Mooi is haar eerlijkheid over het verlies van haar broer die aan darmkanker overlijdt. Zij heeft een intensief contact met hem en denkt met weemoed terug aan de mooie en diepgaande gesprekken. Ook René Gude komt ter sprake: hij ervaart in zijn laatste fase, waarin hij ernstig ziek is, een toenemende levenskracht. In dergelijke situaties vermengen goed en kwaad zich op een bijzondere en intense wijze met elkaar. Ieder mens zal daarin z’n eigen accent leggen.

Verderop in het boek vraagt zij zich openlijk af:

‘In hoeverre ben ik, hier beland, verder gekomen? De zuigkracht van het kwaad is groot, mijn aandacht is sterker uitgegaan naar de destructieve krachten dan naar de vitale. Valt er over de levenskracht minder te zeggen? Plaatst de negativiteit ons voor een groter raadsel, of houdt die ons meer bezig omdat ze ons meer last bezorgt?’pag 131.

Die vraag blijft in feite open in dit boek want de parabel van de twee wolven – symbool voor goed en kwaad – geldt voor ons allemaal. Welke wolf wint de strijd, vraagt het kind aan zijn opa? De wolf die de meeste aandacht krijgt, luidt het antwoord. Maar: wat geen aandacht krijgt, boeit ons vaak. Deze parabel doet aan de verleidende aantrekkingskracht van het kwaad onvoldoende recht want het kwaad is vaak sterker dan onze aandacht.


Het boek zit vol persoonlijke herinneringen: aan haar moeder, haar jeugd en haar eigen kinderen. Veel persoonlijke levenservaring is erin verwerkt maar het maakt op mij meer de indruk van gebundelde losse gedachten dan dat het een gestructureerd betoog is. Het boek mist daarom een beetje een duidelijke lijn maar is evengoed zeer leesbaar geschreven en bevat veel waardevolle inzichten.


ISBN 9789045029382 | Paperback | 200 pagina's | Uitgeverij Atlas Contact | april 2018

© Evert van der Veen, 1 me1 2018

Lees de reacties op het forum en/of reageer, klik HIER