Over vrijheid
Timothy Snyder

Een korte titel, maar het nadenken over dit onderwerp levert toch een lijvig boek op. Het boek is geschreven “Voor iedereen die vrij wil zijn”.
Wie zou niet vrij willen zijn? Maar als de gedachten van de schrijver uitwaaieren van persoonlijke belevenissen, naar de opvattingen van filosofen (Simone Weil, Edith Stein, Leszek Kolakowski, Václav Havel), en inhaken op de actualiteit, in het bijzonder de oorlog in Oekraïne en de presidentsverkiezingen in de VS, blijkt wel hoe complex dat ogenschijnlijke simpele en aantrekkelijke woord ‘Vrijheid’ is. De vrijheid van de een, kan de onvrijheid van de ander zijn. Hoe begrens je vrijheid, want onbegrensde vrijheid loopt uit op anarchie. Hoe los je het op als de waarde van gelijkheid botst met het ideaal van vrijheid? Daar heb je al gelijk drie prangende kwesties waar heel verschillend over wordt gedacht en die dus ook verschillend beantwoord worden.
De simpele vraag: Wat is vrijheid? is dus niet zo eenvoudig te beantwoorden. De auteur van dit boek wijst vijf componenten aan die te maken hebben met vrijheid.

Vrijheid heeft te maken met de mogelijkheid om keuzes te maken. Keuzevrijheid houdt onvoorspelbaarheid in, want de uitkomst ligt niet op voorhand vast en is niet voorgeschreven. In de derde plaats heeft vrijheid te maken met mobiliteit. Vervolgens heeft vrijheid te maken met het recht om de wereld te veranderen. En tot slot gaat het om de erkenning dat iedereen recht heeft op vrijheid.

De Amerikaanse grondwet uit 1787 schiet in de ogen van de auteur tekort als uitgangspunt om vrijheid te waarborgen. Deze grondwet is geschreven door mannen die de rijke witte klasse van grondbezitters vertegenwoordigden. De uitsluiting van mensen zonder eigen grond, Afro-Amerikanen, vrouwen en inheemse Amerikanen betekent dat hun teksten in de huidige tijd nauwelijks bestaansrecht hebben (blz. 88). Schrijnend en bizar voorbeeld zijn Duitse krijgsgevangenen in de Tweede Wereldoorlog die te eten kregen in een restaurant waar zwarte Amerikaanse soldaten niet mochten komen (blz. 173).

Aan de andere kant van het politieke spectrum is Rusland onder Poetin afgegleden naar een samenleving waar detentiecentra, concentratiekampen en martelkamers de bevolking berooft van elke vorm van vrijheid.
Hetzelfde geldt voor China. Volgens officiële cijfers telt het land minder gevangenen dan Amerika of Rusland. Maar dat heeft er mee te maken dat het hele land een soort gevangenis is. Burgers worden permanent gevolgd en ingedeeld in categorieën die je bewegingsvrijheid bepalen.

Onvrijheid heeft ook te maken met sociale media. Een gevangene die na 26 jaar werd vrijgelaten zag mensen niet meer naar elkaar kijken, maar naar het scherm van hun smartphone. “Ik heb hier meer onvrije mensen gezien dan in de gevangenis ooit het geval is geweest”, zei hij tegen Timothy Snyder. Deze observatie ontlokt Snyder de opmerking dat “de 21^e eeuw, laten we het onder ogen zien, heel dom is. Misschien zijn we al door de bodem gezakt: te dom om nog te zien hoe dom we zijn geworden” (blz. 140).

Het gevolg van onze verslaving aan sociale media is dat we onwrikbare zekerheden ontwikkelen over zaken waar we helemaal geen verstand van hebben. Daarna is de stap dat mensen met andere opvattingen kwaadwillend zijn snel gezet (blz. 156).

De auteur legt verrassende verbanden. Met al ons getuur op schermen dragen we bij aan de opwarming en verwoesting van de aarde. Met onze zoekopdrachten stoten we per dag 2000 ton kooldioxide uit in de atmosfeer (blz. 246). Hier slaat vrijheid om in zelfvernietiging.

Over Vrijheid stipt een veelheid van thema’s aan. Vrijheid is een groot goed, maar tegelijk een wankel bezit. Het staat er met vrijheid niet zo best voor. Niet in dictaturen, maar ook niet in democratieën. In het afrondende deel doet de schrijver een reeks van praktische aanbevelingen om vrijheid te waarborgen en uit te bouwen.

Kortom, een waardevol boek over een zeer aangelegen onderwerp. Soms wat wijdlopig, maar altijd boeiend.

Timothy Snyder (1969) is gespecialiseerd in de geschiedenis van Midden- en Oost-Europa. In 2010 verwierf hij grote bekendheid met zijn boek Bloedlanden. Europa tussen Hitler en Stalin. Snyder is hoogleraar geschiedenis aan de Yale Universiteit. De soepele vertaling van dit boek is verzorgd door Toon Dohmen en Janine van der Kooij.

ISBN 9789463823791 | Paperback | Omvang 454 blz. | Uitgeverij Balans | 17 september 2024

© Henk Hofman, 23 oktober 2024

Lees de reacties op het Forum en/of reageer, klik HIER.