Het goede in de mens
De evolutionaire wortels van onze samenleving
Nicholas Christakis

De auteur is arts en socioloog en wil in dit boek aantonen dat mensen op aarde gemeenschappelijke menselijke kenmerken hebben waardoor ze met elkaar verbonden zijn. Zijn drijfveer in dit boek is dan ook: ‘Ik ben geïnteresseerd in de fundamentele sociale trekken die alle mensen met elkaar gemeen hebben, in de vraag waar die kenmerken vandaan komen en welk biologisch en sociologisch doel ze dienen, en in de vraag hoe ze onze samenlevingen blijven vormgeven, ongeacht de culturele details’, pag. 33 - 34. Dat neemt niet weg, zoals Christakis dat zelf ook onderkent, dat er sprake is van culturele verschillen tussen groepen maar hij vindt de overeenkomsten die er zijn toch doorslaggevender en fundamenteler. De auteur noemt deze universele menselijke basis ons ‘sociale pakket’ en dit bestaat uit de volgende eigenschappen die bij mensen overal ter wereld voorkomen:

-       een individuele identiteit

-       liefde voor partner en kinderen

-       vriendschap

-       sociale netwerken

-       samenwerking

-       voorkeur voor eigen groep

-       milde hiërarchie

-       sociale kennisverwerving en kennisoverdracht

De auteur toont zijn stelling aan door vele wetenschappelijke onderzoeken en feiten weer te geven maar haalt ook gebeurtenissen uit de geschiedenis aan die deze stelling bevestigen. Zo blijken mensen tijdens een schipbreuk onverwacht opofferingsgezind te zijn en zich zelfs met gevaar voor eigen leven voor vreemden in te zetten. Diezelfde onbaatzuchtige houding laten brandweerlieden ook dikwijls zien. Mensen geven om hun medemens, zo blijkt uit deze en andere voorbeelden in dit boek.

Verbondenheid is er op een andere manier in communes, religieuze groeperingen en de kibboets in Israel. In een kibboets is sprake van samenwerking, onafhankelijkheid, gemeenschappelijk werk, gezamenlijk bezit en onderlinge gelijkheid. Ook mensen in bijzondere omstandigheden, zoals wetenschappers op de Zuidpool, zijn meer dan gewoonlijk op elkaar aangewezen en vormen samen een hechte groep. Het is ook de enige manier om samen in moeilijke omstandigheden te overleven.

De auteur gaat in op dieper liggende relaties waarin sprake is van liefde en seksualiteit en geeft een ‘korte geschiedenis van het ‘traditionele’ westerse huwelijk’. Veelzeggend eindigt dit hoofdstuk met de regel: ‘De aandrang om je partner lief te hebben, is universeel’, pag. 184.

Interessant zijn de hoofdstukken over dieren waar ook sprake is van samenwerking zoals uit proeven is gebleken. Op verrassende wijze blijken apen bv. te begrijpen dat ze de ander nodig hebben om een voorwerp naar zich toe te trekken dat voor één aap te zwaar is. Dieren zijn evenals mensen in staat om vriendschappelijke relaties aan te gaan zoals onderzoeken met apen, olifanten en walvissen hebben aangetoond. Dieren kunnen ook verdriet hebben: olifanten vertonen rouwgedrag wanneer iemand uit hun groep is gestorven.

Menselijke goede eigenschappen als liefde, rechtvaardigheid en vriendelijkheid zijn sociaal van aard en hebben betrekking op andere mensen met wie we omgaan. Voor hen hebben we iets en soms zelfs alles over. In dat verband citeert de auteur een woord van Jezus: ‘Er is geen grotere liefde dan je leven te geven voor anderen’. De conclusie is dan ook aan het eind van het boek dat mensen veel kenmerken gemeenschappelijk hebben: ‘minstens 99 procent van het DNA van alle mensen is exact hetzelfde’, pag. 422.

Het boek vraagt wel enige inspanning om te lezen. De auteur heeft geen soepele verteltrant en het grote aantal wetenschappelijke onderzoeken dat hij aanhaalt, maakt het er ook niet altijd gemakkelijker op. Het boek had wellicht wat meer toegespitst geschreven kunnen worden, dan was de boodschap wat helderder en toegankelijker geweest.

ISBN 978 94 638 2039 4 | Paperback | 439 pagina’s | Balans Amsterdam | november 2019

© Evert van der Veen,  25 november 2019

Lees de reacties op het forum en /of reageer, klik HIER