Joodse soldaten in Duitse dienst
Bas de Groot

De titel intrigeert bij het voorbij komen, Joodse soldaten in Duitse dienst. Over het algemeen koppelen we het Duitse leger, of het nu onder Keizer Willem de Tweede of onder Hitler is, niet zo snel aan Joodse deelname. Toch is het zo, zelfs in de Wehrmacht ten tijde van de Tweede Wereldoorlog vochten Joodse soldaten onder het hakenkruis. Hoe zit dit, en hoe kan dat eigenlijk? Vragen die de auteur door middel van een historische schets probeert te beantwoorden. Probeert klinkt overigens negatiever dan het bedoeld is, de auteur slaagt hier ook grotendeels in.

In chronologische volgorde wordt de lezer meegenomen langs de slagvelden en oorlogen waar achtereenvolgens het Pruisische Rijk, het Keizerrijk en het Derde (Nationaal Socialistische) rijk aan deelgenomen heeft. En ja, wat blijkt, de Joodse soldaten speelden wel degelijk een rol van betekenis. Tijdens de Pruisische oorlogen probeerden de Joodse onderdanen door middel van de dienstplicht geaccepteerde medeburgers te worden. Helaas kwamen ze zelden in aanmerking voor een onderofficiersfunctie, om helemaal maar niet te spreken van een officiersfunctie. Hier kunnen we eigenlijk nog niet helemaal spreken van Duitse dienst, het Duitsland zoals we dat nu kennen bestond immers nog niet. Dit gebeurde pas later, na 1871.
De houding van de Keizer ten opzichte van Joodse onderdanen blijkt tijdens de Eerste Wereldoorlog trouwens behoorlijk pragmatisch, hij was bang voor een tekort aan reguliere soldaten.

Pijnlijk om te lezen is hoe het Duitse rijk in de aanloop naar de Tweede Wereldoorlog omging met de Joodse veteranen uit de Eerste Wereldoorlog. Een teken aan de wand overigens, de behandeling van de Joden zou al snel dramatisch verslechteren.

Interessant is het feit dat er bij de Marine veel meer carrièremogelijkheden lagen voor  Joodse Duitsers. Wellicht speelt het feit dat de Pruisische adel meer op de Landstrijdkrachten gefocust was hier een rol. Volgens de auteur in ieder geval wel. Dit zou ook de deelname binnen de Luchtmacht kunnen verklaren tijdens de Eerste Wereldoorlog. Dit wordt overigens maar summier door de auteur aangestipt, dat zou eventueel nog verder uitgewerkt kunnen worden.

Tijdens de Tweede Wereldoorlog was er trouwens niet of nauwelijks sprake van pragmatisme, Joden werden niet gedoogd. Ze glipten zoals het boek omschrijft wel af en toe door de mazen, maar niet op de schaal van de Eerste Wereldoorlog.

Bijzonder is het om te lezen hoe het huidige Duitse leger samenwerkt met de Israëlische strijdkrachten. Waarschijnlijk een combinatie van Wiedergutmachung en eigenbelang. Het Israëlische leger staat immers bekend als een van de beste ter wereld, het lijkt onwaarschijnlijk dat ze niet zonder advies van Duitse zijde kunnen.

De auteur geeft een compleet beeld van het thema, dat in de historiografie vreemd genoeg grotendeels links is blijven liggen. Behandeld is het wel, maar niet in deze vorm. De bloemlezing in het midden van het boek, een verzameling brieven en korte biografieën, had er wat mij betreft niet in gehoeven. Het komt hierdoor wat rommelig over. Ook wordt er soms wat specifieke. voorkennis verwacht, maar die is bij de kopers van dit boek vast aanwezig. Voor wie nog wat verder wil lezen, het notenapparaat en de bronvermelding zijn van uitstekende kwaliteit.

Een informatief en lezenswaardig boek, wat inzoomt op het antisemitisme binnen het Pruisische en Duitse leger. Ik weet het, de titel is: ‘Joodse soldaten in Duitse dienst’. Maar het gaat triest genoeg vooral over het latente en later zelfs virulente antisemitisme binnen de Duitse strijdkrachten. Overigens is dit helaas geen uniek Duits fenomeen. We hoeven alleen maar aan de Dryfus-affaire in het Franse leger te denken, maar dat is weer een ander verhaal.

ISBN 9789463387217 | Paperback | 164 pagina's | Uitgeverij Aspekt | september 2019 

© Jan Keuken, 2 september 2019

Lees de reacties op het forum en/of reageer, klik HIER