De lange bevrijding van Nederland
September 1944-juni 1945
Christ Klep

De Duitsers hadden in mei 1940 vijf dagen nodig om Nederland tot capitulatie te dwingen. Hier en daar werd er in die paar dagen fel gestreden, zoals op de Grebbeberg en bij de Maasbruggen in Rotterdam. Het centrum van Rotterdam was weggebombardeerd en plaatsen als Rhenen en Wageningen lagen in puin.

De bevrijding van Nederland was hiermee vergeleken een moeizaam gebeuren dat negen maanden in beslag nam en gepaard ging met veel meer verwoestingen. Walcheren was onder water gezet. Er waren zogenaamde vergisbombardementen geweest op Amsterdam-Noord, Nijmegen, Breskens en Den Haag-Bezuidenhout. Bewoners uit Klundert troffen na de strijd een verwoest dorp aan. “Maar we zijn de mof nu kwijt”, zei iemand opbeurend.

Dat het zo lang heeft geduurd, had alles te maken met de geallieerde prioriteiten. Nederland was een zijtoneel in de geallieerde operaties. Hoofddoel was het Derde Rijk zo snel mogelijk op de knieën te dwingen. In de bezette gebieden zouden de Duitsers daarna ook de wapens neer moeten leggen.
Het mislukken van operatie Market Garden (september 1944) had tot gevolg dat daarna heel geleidelijk aan slechts delen van het land bevrijd werden van de Duitse bezetter, maar dat de hongerende bevolking in het Westen moest wachten tot mei 1945.

Klep schetst met verve de grote lijnen en vult die aan met kleurrijke details. Tijdens de gevechten om de verkeersbrug bij Arnhem voerde een Britse majoor zijn mannen aan met een bolhoed op en een paraplu onder de arm. Het is onderdeel van het grotere verhaal waarin de auteur helder uitlegt hoe het kwam dat Market Garden verkeerd afliep.

De geallieerde commandanten zaten lang niet altijd op één lijn. De kroon spande de eigenzinnige Montgomery die de diplomatieke talenten en de zelfbeheersing van Eisenhower tot het uiterste beproefde. Onsympathiek was het optreden van de Britse society-generaal Browning, die de Polen verweet bij Arnhem slecht te hebben gevochten. Twee Poolse bevelhebbers werden ten onrechte het slachtoffer van deze laster. Pas vele jaren na de oorlog kregen zij eerherstel.

Dit boek stopt niet als de Duitse capitulatie een feit is. Het laatste hoofdstuk gaat over de periode kort na de bevrijding. Klep schrijft over plunderingen, vernielingen en massale diefstal door geallieerde militairen. De vele amoureuze relaties met Nederlandse vrouwen en (Canadese) militairen was ook een grote bron van ergernis.

Bizar is dat Duitse officieren ingeleverde wapens terugvroegen om deserteurs alsnog te executeren. Nog op 13 mei fusilleerden de Duitsers een half dozijn deserteurs. Een flagrante schending van het oorlogsrecht, noteert Klep terecht. Schrijnend was de ontvangst van Joden die de concentratiekampen hadden overleefd en terugkeerden naar hun woonplaats. Op begrip, hulp en steun hoefden ze niet te rekenen.

Christ Klep heeft over de bevrijding van Nederland een boeiend en overzichtelijk boek geschreven. Het boek maakt duidelijk dat in een oorlog alles is gericht op de overwinning. De rest is bijzaak.

De lange weg naar de bevrijding is voorzien van een fotokatern, achterin zijn drie situatiekaarten opgenomen, er is een bibliografie, notenapparaat en een register. Auteur en uitgever hebben vakwerk geleverd. Ik hoop dat deze vlot geschreven studie veel lezers zal trekken.

Christ Klep is historicus, universitair docent en publicist. Hij schreef eerder boeken over de Tweede Wereldoorlog, internationale vredesoperaties en de oorlog in Oekraïne.

ISBN 9789024470334 | Paperback | Omvang 222 bladzijden | Uitgeverij Boom – Amsterdam | 7 maart 2025

© Henk Hofman, 28 april 2025

Lees de reacties op het Forum en/of klik HIER.

Van wereldmacht tot ‘braafste jongetje’
Onze militaire identiteit door de eeuwen heen
Christ Klep

Uit mijn jeugd herinner ik me dat het leger van tijd tot tijd een parade hield. De krijgsmacht zocht de burger op. Het publiek stond in rijen aan weerszijden van de straat te kijken naar voorbijtrekkende muziekkorpsen, marcherende soldaten en het rijdende materieel. Vanaf de jaren zestig gaat het er precies omgekeerd aan toe. Nu zoekt de burger de krijgsmacht op als er op de legerbasis een open dag wordt georganiseerd. In het openbare leven is de krijgsmacht vrijwel uit het beeld verdwenen.

Deze omslag komt uitvoerig aan de orde in dit boek. De krijgsmacht heeft een enorme verandering ondergaan. Na de Tweede Wereldoorlog en ten tijde van de Koude Oorlog bezat Nederland een groot staand leger van dienstplichtige soldaten, geleid door een beroepskader, uitgerust met tanks, en geschikt voor een grootschalige oorlog. Uw recensent heeft zelf als dienstplichtige gediend in 1970 en herinnert zich nog goed het ‘afknijpen’ van de soldaten, maar ook de enorme kameraadschap die als gevolg daarvan ontstond.

In de jaren negentig is dit leger omgebouwd naar een beroepsleger, de tanks zijn verdwenen, de focus werd verlegd naar vredesmissies. Op zich hoeft dit geen probleem te zijn, maar grote bezuinigingen hebben het nieuwe leger toch wel beroofd van zijn gevechtscapaciteit. Dat is verontrustend met het oog op de internationale situatie. En het is naar mijn mening ook weggegooid geld als je een leger in stand houdt dat niet echt inzetbaar is. Tot op heden voldoet Nederland niet aan de NAVO-norm waar het zich wel aan gecommitteerd heeft.

Op een van de eerste bladzijden van het boek haalt Klep een onderzoek aan van het Amerikaanse onderzoeksbureau Gallup. Uit dit onderzoek blijkt dat niet meer dan 15% van de Nederlanders bereid zou zijn naar de wapens te grijpen om huis en haard te verdedigen. Wereldwijd bezien ligt het gemiddeld op ruim 60%. We hebben – denk ik dan - weinig geleerd van de Tweede Wereldoorlog waar Nederland onvoorbereid in is gerold om vervolgens vijf jaar lang te snakken naar bevrijding van de onderdrukker. Als je geen bezetting wilt en je vrijheid koestert, is een geloofwaardige defensie het beste middel om dit te voorkomen.

Christ Klep heeft in een vlotte, soms wat populaire stijl een boeiend boek geschreven over verschijningsvorm en waardering van de Nederlandse krijgsmacht in de loop der eeuwen. Hij neemt zijn startpunt in de 16de eeuw en stelt naast de al genoemde onderwerpen tal van thema’s aan de orde: de Tachtigjarige Oorlog, huurlingenlegers, Napoleon, de oorlogen in Atjeh eind 19de eeuw, de politionele acties, Korea in de jaren vijftig van de vorige eeuw, de vredesmissies. Tussendoor maakt hij melding van interessante bijzonderheden. De zware berenmutsen van de grenadiers bijvoorbeeld waren bedoeld om sabelhouwen van aanvallende ruiters te dempen.

Met dit boek speelt Klep in op een beladen actuele discussie. In hoeverre is de ‘Gouden Eeuw’ gestempeld door slavernij en slavenhandel? Is het Nederlandse optreden in Atjeh niet ongekend wreed geweest? Heeft het Nederlandse leger zich tijdens de politionele acties schuldig gemaakt aan oorlogsmisdaden? Klep geeft steeds de overwegingen aan die bij de standpuntbepaling een rol spelen. Zijn eigen mening noemt hij zo nu en dan, maar lang niet altijd. Dat lijkt me heel wijs van hem. Het voorkomt dat sommige lezers verontwaardigd raken en dat Klep zelf onderwerp van discussie zou worden. Het laat ook ruimte om zelf je standpunt te bepalen.

In het boek zit veel overlap en Klep herhaalt zich nogal eens. Het is niet echt storend omdat Klep op een plezierige wijze schrijft, maar het is wel een aandachtspunt. In elke hoofdstuk gaat het wel weer over Srebrenica, of over Van Speijk, of over het afschaffen van de dienstplicht. Veel informatie is nu wat verbrokkeld weergegeven en een strakkere compositie had dit kunnen voorkomen.

Op blz. 155 staat dat het gecultiveerde heldendom van Van Speijk een product was van de achttiende eeuw. Van Speijk blies zichzelf en zijn schip echter op in de negentiende eeuw.

Christ Klep is militair historicus, universitair docent en publicist. Hij verschijnt regelmatig in de media om zijn mening over defensie en de krijgsmacht te geven. Hij is zonder meer heel deskundig op zijn vakgebied. Zijn lezenswaardige boek over dit belangrijke onderwerp beveel ik van harte aan.

ISBN 9789025310332 | Paperback | 296 blz. | Uitgeverij Athenaeum-Polak & Van Gennep | juni 2019

© Henk Hofman, 18 juli 2019

Lees de reacties op het Forum en/of reageer. Klik HIER