https://tlieshout60.wixsite.com/tedvanlieshout

http://www.tedvanlieshout.nu

Bloot
Ted van Lieshout

Het begint allemaal met een artikel op zijn weblog, waarin Ted van Lieshout schrijft over het galgenveld Volenwijk (1664) aan de noordoever van het IJ in Amsterdam. Hij had als kind een prent gezien waarop de gehangenen bloot waren en vroeg zich af waarom dat was. Gehangenen waren meestal gekleed. Hij wilde een kinderboek schrijven over dat raadsel maar kwam er nooit achter waarom deze mensen bloot waren.

Naar aanleiding van dit artikel komt hij in contact met ene Frank Oldekerk, werkzaam bij het stadsarchief Amsterdam, die behoorlijk in de archieven duikt om Ted van Lieshout behulpzaam te zijn. Hoewel Van Lieshout aanvankelijk niet zo gediend is van deze hulp omdat hij er in feite niets aan heeft, de informatie is niet ter zake doende, ontstaat er toch een mailwisseling tussen beide heren.

Van Lieshout heeft inmiddels zijn plan laten varen om over dit specifieke geval een boek te schrijven maar speelt wel met de gedachte om daarvoor in de plaats een kinderboek over bloot in de kunst te schrijven. En daarmee komen we op een gebied dat vrij netelig is. Van Lieshout beseft dat je erg moet oppassen met zo'n onderwerp, zeker voor kinderen. Hij deelt zijn gevoelens hierover met Frank Oldekerk, wat kun je wel en niet schrijven? Wat kan aanstoot geven en wat niet? In welke vorm moet je zoiets gieten en hoe presenteer je mannelijk naakt? Mag je een beeld van een blote man die in opgewonden staat verkeert, laten zien? Er ontstaat een zeer interessante mailwisseling hierover, waarbij Oldekerk de kritiek niet schuwt.

Het geheel deed me sterk denken aan de briefwisseling van Gerard Reve met Simon Carmiggelt over het werk van Reve. Reve worstelde ook met het onder woorden brengen van zijn homoseksuele geaardheid en dito leven. Hoe kon hij de integriteit behouden zodat mensen niet gechoqueerd zouden raken? Iets dergelijks speelt ook met het kinderboek van Van Lieshout over bloot. Wanneer wordt het aanstootgevend en wanneer niet, wat is de gulden middenweg?

Daarnaast is Oldekerk nog steeds zeer behulpzaam in het vinden van afbeeldingen en verhalen erbij die Van Lieshout mogelijk kan gebruiken voor zijn boek. Iets wat overigens ook voor de lezer erg apart is om te lezen. Vaak geeft Van Lieshout de voorzet, hij stuurt foto's van kunstwerken met commentaar erbij, en vervolgens komt Oldekerk met aanvullende informatie. Van Lieshout beschrijft zijn bevindingen de nodige humor en zijn verhalen zijn bovenal boeiend, zoals bij het schilderij Zending uit het Paradijs van Tommasso Masaccio:

“Te zien is hoe een engel Adam en Eva wegjaagt uit het paradijs. Ze zijn radeloos en schamen zich voor hun naaktheid. Adam schaamt zich op een andere manier dan Eva, en dát is dan het verhaal wat ik bij het plaatjeskoppel wil vertellen. Adam verbergt zijn gezicht en Eva hara lichaam. Waarom niet omgedraaid? Waarom verbergt Eva net hara gezicht? Waarom houdt Adam zijn hand niet voor zijn piemel? Dat heeft hoogstwaarschijnlijk te maken met verschillen tussen mannen en vrouwen en met gewoonten die in wereldlijk opzicht niet wezenlijk zijn veranderd.: mannen zijn bang hun gezicht te verliezen en vrouwen voor het verlies van hun eerbaarheid."

Apart is ook dat in vroeger tijden de meeste kunstwerken waarop een naakte vrouw te zien was, een titel als zijnde een religieuze voorstelling kreeg waardoor het gelijk geen erotiek was maar kunst. Van Lieshout vertelt o.a. ook dat het Vaticaan de grootste verzameling erotische kunst heeft omdat deze in beslag werd genomen als zijnde aanstootgevend. Bijna hilarisch om te zien, zijn de takken, bloemen, doekjes en dergelijke die later zijn aangebracht op kunstwerken zoals schilderijen omdat blote geslachtsdelen ineens als lustopwekkend werden ervaren.

Naast de mailwisselingen over kunstzinnig bloot geeft Ted van Lieshout ook zichzelf steeds meer bloot. Iets wat Frank Oldenkerk ten ene male weigert om te doen, de deur naar het leven van Oldenkerk blijft dicht, tot grote irritatie van Van Lieshout. 

En zoals dat gaat met een mailwisseling komen er meer onderwerpen aan bod o.a. het manlijk naakt, de ervaringen van Van Lieshout met een pedofiele man - waar hij o.a. in Mijn meneer over heeft geschreven - of de opnieuw toenemende burgerlijkheid/preutsheid inzake bloot.
Dit geheel maakt het tot een interessant en zeer prettig leesbaar boek..

In Trouw staat verder een mooi interview met Ted van Lieshout over dit boek. Een van de vragen is o.a.  Waarom wilde u een boek over bloot in de kunst schrijven? Het antwoord is:

“Ik vind het belangrijk om kunst onder de aandacht van het publiek te brengen. Als mensen zo’n boek inkijken, denken ze misschien: goh, wat een interessante afbeelding, laten we eens in het Rijksmuseum naar het origineel gaan kijken. Of andersom, dat je in Hamburg in de Kunsthalle loopt en ineens bij een schilderij dat je eerder in een boek van mij hebt gezien denkt: nou ja, jou kén ik! Wat toevallig dat ik jou hier tegenkom! Je voelt je dan meteen een beetje thuis."

Het is zo goed als zeker dat Van Lieshout, dankzij dit boek, hierin geslaagd is.

ISBN 9789021421025 | paperback met flappen | 182 pagina's | Uitgeverij Querido | maart 2020

Dettie, 15 juli 2020

Lees de reacties op het forum en/of reageer, klik HIER

Bloot
Ted van Lieshout

In dit boek zijn twee thema’s met elkaar verweven. Aan de ene kant gaat het over het plan van Ted van Lieshout om een boek te schrijven over het bloot in de kunst. Een boek dat geschikt moet zijn voor kinderen. Aan de andere kant is het ook het verslag van een mailwisseling tussen Ted van Lieshout en een medewerker van het Amsterdamse stadsarchief.

Die mailwisseling is begonnen met een vraag om informatie voor het boek dat Van Lieshout wil schrijven. De mails gaan dan ook over kunstbeschouwing, maar krijgen gaandeweg een steeds meer persoonlijk karakter. De lezer komt steeds meer te weten over de privéomstandigheden van schrijver en archivaris. Op het moment dat de mailwisseling vervangen zal worden door een persoonlijk contact, trekt de archivaris zich echter terug. Hij geeft zich zogezegd ‘niet bloot’. De reden daarvoor laat zich gemakkelijk raden voor wie alle mails heeft gelezen. Beide mannen hebben een moeilijk verleden gehad op het gebied van seksualiteit. Ted van Lieshout gaat er open mee om. De archivaris geeft op zijn beurt ook het een en ander prijs, maar wil anoniem blijven. Op een laatste mail van Van Lieshout komt geen antwoord meer.

Het is knap zoals de auteur deze thema’s in elkaar over laat vloeien. Wat mij betreft is de persoonlijke kant van het boek echter wat minder interessant. De toon is soms ook wat zeurderig en de fixatie op seks doet wel eens wat krampachtig aan. Maar de beschouwingen over bloot in de kunst zijn interessant en tillen het boek boven het persoonlijke uit.

Bloot in de kunst is in onze tijd als gevolg van de Me Too-beweging controversioneel geworden. In de Europese kunst is vooral het vrouwelijk naakt als thema niet weg te denken. Het komt in elke culturele periode voor. Nu de norm vandaag de dag meer een ethische dan een esthetische is, wordt dit een probleem. Het is vooral de ‘male gaze’, de wellustige blik van witte heteromannen, die het probleem is. Het zijn immers vooral vrouwen die naakt afgebeeld worden door merendeels mannelijke kunstenaars. In het Van Goghmuseum in Amsterdam hangt een schilderij van de impressionist Edgar Degas. Het stelde een naakte badende vrouw voor, op de rug gezien. Past dat nog wel in deze tijd? Bezoekers noemen het schilderij ‘voyeuristisch’, ‘seksistisch’ en ‘vrouwonvriendelijk’ (Het Parool, 22 februari 2020). Anderen zijn echter bang dat als deze trend doorzet, er ontzettend veel kunst uit de musea zal verdwijnen. In hun ogen gaat de samenleving weer terug naar de tijd van de ‘victoriaanse preutsheid’.

Van Lieshout laat zien dat de tijden vaker zijn veranderd op het gebied van bloot in de kunst. De Renaissance produceerde een overvloed van naaktfiguren, tot in de kerken en kathedralen toe. Plak de naam van een Bijbels persoon of iemand uit de Griekse mythologie op de afgebeelde schone dame of gespierde man en het was geen erotiek, maar kunst met een moraal. In het tijdvak van de Contra-Reformatie (16^de eeuw) daarentegen werden schilders aangesteld die de geslachtsdelen moesten bedekken met doekjes, bladertakken of een broek. Het Concilie van Trente had in 1563 bepaald dat naaktheid lustopwekkend was en niet gepast was voor kerkgebouwen. Het is echter de ironie van de geschiedenis dat de grootste collectie erotische kunst in het Vaticaan is te vinden. In de loop van de tijd nam het Vaticaan veel erotische kunst in beslag en werd het achter slot en grendel opgesloten.

In dit boek wordt werk besproken van onder meer Rembrandt, Boucher, Masaccio, Hubert en Jan van Eyck, Hugo van der Goes, Michelangelo, Leonardo Da Vinci, Albrecht Dürer, Bernini, Courbet, Rodin en Titiaan. Van elk besproken werk is een afbeelding opgenomen, sommige zelfs in kleur. Het is heel interessant te volgen hoe in meerdere mails Van Lieshout en zijn gesprekspartner een compleet beeld van het kunstwerk opbouwen. Ze vullen elkaar aan in het benoemen van aspecten, stellen dieper gaande vragen en gissen naar de bedoeling van de kunstenaar en de betekenis van het kunstwerk. Zo wordt Bloot een onderhoudend lees- en kijkboek.

Ted van Lieshout (1955) is vooral bekend als schrijver van kinderboeken. In 2009 kreeg hij de Theo Thijssenprijs voor jeugdliteratuur.
In 2012 publiceerde hij de roman Mijn meneer, die hij baseerde op zijn jeugdervaringen met een pedofiele man.

ISBN 9789021421025 | Paperback | uitgeverij Querido | omvang 184 pagina’s | februari 2020

© Henk Hofman, 21 april 2020

Lees de reacties op het forum en/of reageer, klik HIER