http://www.adamzamoyski.com

Napoleon
De man achter de mythe
Adam Zamoyski

Is twee eeuwen na Napoleon nog vast te stellen wat voor man hij in werkelijkheid was? Over weinig mensen is meer geschreven dan over de Corsicaan die het bracht tot keizer van Frankrijk. Hij spreekt en sprak tot de verbeelding. Maar de overvloed aan verhalen over Napoleon maakt het ook lastig om in te zomen op de vraag wat voor persoonlijkheid hij in werkelijkheid was. Adam Zamoyski helpt ons door veel van Napoleon zelf te citeren en aan te halen wat tijdgenoten die hem goed kenden, schreven en zeiden over de succesvolle generaal en prachtlievende keizer. Zo ontstaat het beeld van een man die gepassioneerd leefde, charmant en royaal was, maar ook in onredelijke woede kon uitbarsten, geniaal bevelhebber op het slagveld, maar ook een groot wetgever en bestuurder. Een man die vanaf 1812 zijn greep op zichzelf en zijn rijk verloor, inboette aan visie, besluiteloos werd, niet langer de gebeurtenissen naar zijn hand zette, maar over zich heen liet komen.

Gezegd moet worden dat Napoleon gedurende de jaren van zijn heerschappij steeds werd tegengewerkt door veel van zijn eigen ministers en generaals. Achter zijn rug om, terwijl ze nog achteloos zijn eerbewijzen en geld opstreken, konkelden zij met elkaar en buitenlandse vijanden samen tegen de keizer. Talleyrand, minister van buitenlandse zaken, Fouché, minister van politie, generaal Bernadotte, die later koning van Zweden werd, generaal Moreau, generaal Augereau, zij allen waren te vertrouwen tot de deur van Napoleons vergaderzaal. Zij hadden hun positie, eer en aanzien, rijkdom en bezit, aan Napoleon te danken, maar hun eigen belang ging altijd voor op het zijne.

Of Napoleon het nu wilde of niet zijn macht was gebaseerd op de punt van de bajonet. Zijn vijanden, vorsten van eeuwenoude dynastieën, konden zich nederlagen permitteren op het slagveld zonder dat dit hun de kroon kostte. Napoleon, in de ogen van die vorsten niet meer dan een parvenu, kon zich geen nederlaag veroorloven. Daarmee was de toon gezet voor een tijdvak van bijna 25 jaar permanente oorlogvoering in heel Europa. Een vreselijke periode van brandschatting, plundering, moord en verkrachting. Het leven voor veel burgers en soldaten moet een voortdurende nachtmerrie zijn geweest.

Wat wilde Napoleon bereiken? Ging hij voor zijn eigen macht en glorie waaraan hij de levens van zijn soldaten opofferde? Diende hij de belangen van de Franse staat? Of was hij een visionair die voorzag dat in de toekomst alleen een Europese grootmacht nog een rol op het wereldtoneel kon spelen? Zamoyski maakt duidelijk dat Napoleon aanvankelijk in Europa gezien werd als een bevrijder die de idealen van de Franse Revolutie wist te vertalen in bestuur en wetgeving. Maar er kwam een omslagpunt. De bevrijder transformeerde in de onderdrukker die zijn macht met repressie en geweld handhaafde.

Zamoyski dist het allemaal op een uiterst onderhoudende wijze op. Hij vertelt uitgebreid over zijn hartstocht voor Joséphine de Beauharnais, hetgeen hem niet heeft belet om met talloze andere vrouwen amoureuze betrekkingen te onderhouden. Net zo goed als Joséphine haar man vanaf het begin van haar huwelijk bedroog met andere mannen. Het maakte Napoleon razend als hij ervan vernam. Dat hij er een dubbele standaard op na hield, maakte blijkbaar niet uit. Zamoyski noemt Napoleon een paar keer ‘preuts’. Binnen het complexe karakter van Napoleon pasten inderdaad preutse opvattingen, maar hij gedroeg zich er niet naar. Complex was ook zijn houding tegenover vrouwen. Hij adoreerde vrouwen, en veel vrouwen adoreerden hem en boden zich gewillig aan, maar hij kon zich ook heel denigrerend uitlaten over vrouwen.

De ster van Napoleon heeft lang geflonkerd. Het boek van Zamoyski maakt duidelijk dat Napoleon uiteindelijk alles wat hij had bereikt zelf weer ongedaan maakte. Maar het lijkt me dat zijn lot onvermijdelijk was. Napoleon werd niet geaccepteerd door Rusland, Oostenrijk, Pruisen, Groot-Brittannië. De uitputtingsoorlog die daarvan het gevolg was, was op den duur door Frankrijk niet vol te houden. Verbannen naar het verre Sint-Helena kon Napoleon als een spindoctor avant la lettre in zijn mémoires zijn bewind opblazen tot mythische proporties.

Zamoyski schreef een meeslepend boek dat weer heel veel informatie toevoegt aan bestaande biografieën. Het is prachtig uitgegeven door Balans met mooie illustraties verspreid over vier katernen. Zorgvuldig aangevuld met een notenapparaat, bibliografie en een uitgebreid register. Aanmerkingen op dit boek betreffen slechts wat détails. Bijvoorbeeld dat de orde die Napoleon heeft ingesteld de ene keer ‘Légion d’Honneur’ wordt genoemd en andere keren weer in de Nederlandse vertaling wordt aangeduid. De vertaling van dit werk zal niet eenvoudig zijn geweest, maar het is prima gelukt.

De auteur (1949) is van Poolse en adellijke afkomst. Hij studeerde in de VS en werkt in Engeland. Al eerder publiceerde hij boeken over het Napoleontische tijdvak die opvielen door hun diepgang en brille. In dit boek evenaart hij zijn eerdere prestaties.

ISBN 9789460038723 | Hardcover | 878 bladzijden | Uitgeverij Balans | oktober 2018
Uit het Engels vertaald door Fred Hendriks, Rogier van Kappel, Barbara Lampe en Pon Ruiter

© Henk Hofman, 13 december 2018

Lees de reacties op het forum en/of reageer. Klik HIER