Slag om de Schelde
De beslissing in de strijd om West-Europa 1944
Tobias van Gent en Hans Sakkers

Wij kennen allemaal de ‘Slag om Arnhem’ met zijn dramatische verloop. Veel minder bekend maar militair gezien juist belangrijker is de strijd om de Westerschelde.

Toen Antwerpen 4 september 1944 was bevrijd, hadden de geallieerden een meer noordelijk gelegen havenstad in handen. Dat was belangrijk want de aanvoerlijnen vanuit Normandië werden inmiddels te lang en dat belemmerde de opmars van de geallieerde troepen. De verovering van Antwerpen verliep zonder veel moeite maar om van de havens gebruik te kunnen maken was een vrije doorvaart op de Westerschelde nodig. Deze was nog in Duitse handen en werd zwaar verdedigd zodat men van de havens geen gebruik kon maken.

Dit boek is gewijd aan de verovering van de Westerschelde en de omringende gebieden: Zeeuws-Vlaanderen, het westelijk deel van Noord-Brabant, Noord- en Zuid-Beveland en Walcheren. In de opeenvolgende hoofdstukken wordt gedetailleerd duidelijk gemaakt hoe de strijd is verlopen. Het boek is zeer helder geschreven en vereist geen specifieke militaire kennis want het is voor iedere geïnteresseerde toegankelijk.

Vele, vaak aangrijpende, foto’s brengen de lezer heel dicht bij deze periode en laten tal van aspecten van de strijd en z’n gevolgen zien. Opvallend is het grote aantal foto’s van de strijd zelf waaruit kan afgeleid dat oorlogsfotografen meereisden en de gebeurtenissen direct hebben vastgelegd. De foto’s maken dan ook de nodige indruk op de lezer en laten op aangrijpende wijze zien wat er allemaal is gebeurd.

De auteurs schetsen een eerlijk beeld van de gebeurtenissen. Zo vermelden zij ook dat de geallieerden een – ernstige – inschattingsfout maakten door de gevechtskracht van de Duitsers in de slotfase van de oorlog te onderschatten. De Duitsers hadden namelijk hun 15^e leger vanuit de Pas de Calais naar Zeeland teruggetrokken en dit leger was krachtiger en gemotiveerder dan de geallieerden veronderstelden. Van hogerhand hadden de Duitsers de opdracht om dit gebied tot het uiterste te verdedigen. Dat was dan ook merkbaar in de harde strijd die er moest worden geleverd om met name Walcheren te bevrijden.

Regelmatig zijn er kaders met de titel ‘Stemmen uit de Slag om de Schelde’. Hier komen militairen, verzetsstrijders en burgers aan het woord en zij vertellen ieder vanuit hun eigen perspectief iets over wat zij hebben meegemaakt. Deze kleinschalige verhalen brengen de lezer dichter bij het grote geheel.

Het boek is zeer overzichtelijk opgezet en de lezer wordt vanaf D-day en Dolle Dinsdag meegenomen naar de situatie in Zeeland. Die wordt in het boek vervolgens op de voet gevolgd. In het laatste deel van het boek is er ruime aandacht voor de gevolgen van de strijd: de bevolking die zwaar heeft geleden en veel heeft moeten bijdragen aan de slotfase van de bevrijding.

De auteurs staan – terecht – dan ook uitgebreid stil bij de ingrijpende gevolgen van de inundatie, de bombardementen die tal van plaatsen zwaar hebben verwoest. Ook wordt er aandacht besteed aan monumenten en herdenkingen. Opvallend is over het algemeen het begrip van de Zeeuwen voor dit alles: de geallieerden móesten Walcheren wel onder water zetten door de dijken te bombarderen om zo de Duitse kustverdediging uit te schakelen. Het militaire oordeel hierover is echter niet eenduidig; deskundigen verschillen van mening over het praktische nut van deze ingrijpende maatregelen en dat komt in het boek ook ter sprake.

De hoofdstukken hebben vaak pakkende titels die tot de verbeelding spreken zoals die van hoofdstuk 9:  ‘Oevers van de hel’: de aanval op de Festung Schelde-Süd begint’. De titel van hoofdstuk 12 laat zien dat de geallieerde opmars soms ook vlot verliep: ‘Race door de polders’, de geallieerde inname van Zuid- en Noord-Beveland’ terwijl het volgende hoofdstuk de moeizame strijd verwoordt: ‘De ‘vervloekte satansbrug’, opmars over de Sloedam’. Hier was de Duitse tegenstand zeer heftig. De hele strijd kostte vele slachtoffers aan geallieerde en Duitse zijde maar er zijn ook duizenden burgers omgekomen.

Er ontstond een nieuwe militaire term: ‘Polder Fighting’. De militaire operaties in het natte najaar waren lichamelijk en psychisch zwaar en worden door een Canadese krijgshistoricus als één van de zwaarste operaties van de Canadezen in de Tweede Wereldoorlog beschouwd. Daarom is het goed dat dit boek is verschenen en dit alles verwoordt en verbeeldt.

Zoals gezegd: met name Walcheren heeft zwaar geleden. Hier waren vele Duitse kustbatterijen die de toegang tot de Westerschelde bewaakten. Het kostte veel moeite om deze bunkers uit te schakelen waardoor met name Westkapelle hard is getroffen want niet elk bombardement trof alleen het beoogde doel en ook dat komt in dit boek naar voren. De Britse mariniers vonden de landing bij Westkapelle zwaarder dan die in Normandië. Ook Vlissingen kreeg met grote verwoestingen te maken tijdens de operatie om de havens te veroveren.

De geallieerden besloten tot inundatie en dit is militair gezien een unieke actie. Altijd is het de verdediger die hiertoe overgaat maar nu werd het een offensieve, zij het achteraf twijfelachtige, maatregel.

Misschien wel het meest bijzondere moment is de overgave van de Duitse generaal Daser in Middelburg. Twee mensen, waaronder een predikant, brengen hem een bezoek en doen op hem een klemmend beroep in naam van Jezus Christus om mensen te sparen en zich over te geven. Hij lijkt daar gevoelig voor – en zag natuurlijk ook wel in dat het een verloren strijd was – en later die dag geeft hij zich met tweeduizend man over.

Na de bevrijding begon voor de bewoners van Walcheren een nieuw proces: het dichten van de dijken, de opbouw van hun steden en dorpen, het land weer geschikt maken voor akkerbouw en veeteelt.

Het is goed dat dit boek is verschenen en ons indringend bepaalt bij wat er zich in deze regio heeft afgespeeld. De Slag om de Schelde is een ‘vergeten’ strijd in ons collectieve geheugen. Dat is bepaald niet terecht zoals dit boek op aangrijpende wijze duidelijk maakt. Het royale formaat is misschien ook wel een beetje symbolisch en laat het belang van deze strijd zien. Een indrukwekkend en belangrijk boek!

ISBN 978 908 301 7204 | Hardcover | 351 pagina’s | 31 augustus 2019

© Evert van der Veen, 16 september 2019

Lees de reacties op het forum en/of reageer, klik HIER