https://www.stefaanvanbrabandt.com

Het voordeel van de twijfel
Hoe filosofie je leven kan veranderen
Stefaan Van Brabandt

Meestal wordt twijfel als een nadeel beschouwd. Je kunt niet kiezen en dat maakt je onzeker. Het omgekeerde is ook waar: je bent al onzeker en daarom kun je niet kiezen. Volgens de schrijver van dit boek is twijfel positief, want ze is het begin van alle wijsheid. Wie twijfelt, bevraagt het vanzelfsprekende. Kloppen de pasklare antwoorden wel? Waarom zouden we de overgeërfde wereld kritiekloos aanvaarden? Bij twijfel hoort dan ook verontwaardiging, verzet en protest.

Deze benadering maakt nieuwsgierig naar de inhoud van het boek. De inhoudsopgave vermeldt acht thema’s, die elk voor zich wel aanspreken: Het omgaan met het Lijden; Werk; Sociale Media; Vegetarisme en de Bio-industrie; Romantiek en Liefde; Armoede; de zoektocht naar een Gelukkig Leven; Opvoeding en Onderwijs.
In elk hoofdstuk passeren allerlei gezichtspunten de revue. Interessant zijn de historische achtergronden die de schrijver regelmatig voor het voetlicht haalt. Hoe keken filosofen uit het verleden aan tegen het onderwerp? Maar ook filosofen uit de eigen tijd worden genoemd. Peter Singer, Martha Nussbaum en Ayn Rand om er drie uit te lichten.

In het hoofdstuk over het Lijden gaat het over drie traditionele denkwegen. Die van de Stoa (het lijden vermijden), dan de filosofen die het lijden aanvaarden (Aristoteles en Nietzsche), en vervolgens de derde weg die het beste wil kiezen uit beide werelden (het Boeddhisme en Mindfulness). Een schrijver moet zich altijd beperken en keuzes maken, maar christendom, marxisme en existentialisme bieden op het gebied van het Lijden ook interessante invalshoeken. Wel jammer dat die buiten beeld blijven.

Het hoofdstuk over sociale media maakt duidelijk hoe gevoelig we zijn voor de vraag hoe we overkomen bij anderen. Mensen zijn geobsedeerd door selfies en likes. Die zucht naar aandacht en erkenning komt voort uit angst en onzekerheid. We willen er graag bij horen en ons geaccepteerd weten. In dit verband is de Franse filosoof René Girard weer heel interessant. Girard constateerde dat we verlangen naar wat anderen verlangen. Hij bedacht de term ‘mimetische begeerte’’ om aan te geven dat we iets begeren omdat we zien dat het door anderen begeerd wordt. ‘Mimetisch’ kunnen we vertalen met ‘nabootsing’.

Het hoofdstuk over ‘Geluk’ bespreekt de vraag wat ons gelukkig maakt. Geluk is een relatief begrip. Als ons verlangen vervuld wordt, raken we eraan gewend, en richten we ons begeren op weer wat anders. De Britse econoom Richard Layard onderzocht hoe we ons vergelijken met anderen en willen hebben wat zij hebben. En vervolgens willen we ons onderscheiden van onze omgeving. En dus zijn we steeds op zoek naar een statussymbool dat een ander niet heeft. De nieuwste auto, televisie, smartphone, een exotische reis.

In het hoofdstuk over de bio-industrie staan pakkende beschrijvingen van het dierenleed. De schrijver maakte in zijn jeugd mee dat er een varken werd geslacht. “Ik vergeet nooit de doodskreet van een varken dat geslacht wordt.” Dieren voelen het aan welk lot hen wacht. “Aan elke slachting ging een gruwelijke levensstrijd vooraf; het dier dat gedood moest worden, verzette zich telkens uit alle macht, alsof het zijn lot voorvoelde.” De bio-industrie is onhoudbaar geworden. Daarom zou het consumeren van dieren niet langer vanzelfsprekend mogen zijn. Een indringend geschreven en aangrijpend hoofdstuk.

Het hoofdstuk over Romantiek en Liefde gaat over een gearrangeerd huwelijk, een huwelijk uit liefde, emancipatie van de vrouw en het gevolg voor relaties, de levenslange relatie met die ene ware persoon en het veelvuldig wisselen van partner. We lezen hoe Schopenhauer, Sartre en Simone de Beauvoir omgingen met relaties. En de Amerikaanse psycholoog John Bowlby maakt duidelijk hoe ontzettend belangrijk het is dat een kind zich in zijn eerste levensjaren gedragen voelt door zijn ouders en een warme, stevige band met hen ontwikkelt.

- Op blz. 137 staat ten onrechte dat de vrijheid voor vrouwen om hun partner te verlaten tot voor dertig jaar allerminst een vanzelfsprekendheid was. Uit cijfers van het CBS en uit diverse onderzoeken blijkt dat vrouwen ook vroeger dezelfde mogelijkheid als mannen hadden om echtscheiding aan te vragen. Manon van der Heijden, hoogleraar in Leiden) heeft in het boek “Criminaliteit en Rechtspraak in Holland 1600-1800” uitgezocht dat al in die periode de meeste echtscheidingen door vrouwen werden aangevraagd. Ook uit andere onderzoeken blijkt dat ons beeld dat vrouwen vroeger alleen maar ‘onderdanige gebruiksobjecten’ waren, zoals Van Brabandt het formuleert, niet strookt met de feiten. Vrouwen lieten zich echt niet in de hoek zetten en waren mondiger dan wij nu denken. -

Het laatste hoofdstuk over Opvoeding en Onderwijs vond ik ook heel erg mooi. Een prima omschrijving van de problemen in het onderwijs en een pleidooi voor Bildung. Dat laatste wil zeggen dat leerlingen niet alleen les in de onderscheiden vakken moet krijgen, maar ook gevormd moeten worden. Daar komen we niet aan toe als kleuters al ‘leerdoelen’ (targets) moeten halen en docenten onevenredig veel tijd kwijt zijn aan administratie terwijl lesgeven hun kerntaak is.
Volgens de Britse socioloog Frank Furedi zit er te veel amusement, socialisatie en therapie in het hedendaagse onderwijs. Ik heb echter in mijn werkzame verleden in het onderwijs gezien dat je daar niet geheel aan ontkomt, gelet op de kinderen die binnen komen. Met de kinderen rollen namelijk ook alle maatschappelijke problemen de school binnen. Niettemin ben ik het geheel eens met het pleidooi om algemene vorming een royale plek te gunnen naast beroepsvorming.

Dat is het leuke van dit boek: het nodigt je gelijk uit tot meedenken en reageren op grond van je eigen achtergrond en positie. Stefaan van Brabandt doet dat best knap en dat is tegelijk een aanbeveling voor dit boek. Hij loopt je niet voor de voeten met zijn eigen mening, al zit die wel verpakt in zijn tekst, maar legt je een waaier aan meningen voor van sociologen, psychologen, pedagogen en filosofen.

De schrijver is geboren in Gent (1979), en is filosoof, schrijver en regisseur.

ISBN 97889462671966 | Uitgeverij EPO, Berchem | paperback | 255 blz. | oktober 2019

© Henk Hofman, 11 november 2019

Lees de reacties op het Forum en/of reageer. Klik HIER.