Stoplijn Grebbeberg
Standhouden achter de puinhopen
Bob Latten en Rob Janssen

Mei 1940 hadden de Duitsers vijf dagen nodig om Nederland onder de voet te lopen. Toch is hier en daar fel verzet geboden. Bij de Afsluitdijk (Kornwerderzand), de Maasbruggen in Rotterdam en op de Grebbeberg. Het duurde langer dan de Duitsers hadden verwacht. Het terreurbombardement op Rotterdam, de dreiging dat andere steden zouden volgen en een doorbraak bij de Grebbelinie dwong Nederland tot capitulatie. Het zou de geallieerden in 1944 en 1945 negen lange maanden kosten om het land weer te bevrijden van de Duitse bezetting.

Dit boek brengt de strijd op de Grebbeberg in woord en beeld tot leven. Het was slechts een klein front van 3 bij 2 kilometer. Aan Nederlandse zijde was het een rommelig geheel. Het schootsveld was niet geheel vrijgemaakt, want er was geen vergunning afgegeven om bomen om te hakken. Telefoonlijnen waren niet in sleuven gegraven, maar lagen op de grond of hingen in bomen en raakten daardoor snel onklaar. De stellingen waren niet af en de troepen waren onvoldoende getraind.
De Nederlandse infanterie moest de strijd aanbinden tegen superieure Duitse strijdkrachten, waar ook de gevreesde Waffen-SS deel van uitmaakte. Een krijgsgevangene vertelde:

“In hun camouflagepakken, met hun geschminkte gezichten en hun dreigend en doordringend geschreeuw, leken ze rechtstreeks uit de hel gekomen.”

De wanorde aan Nederlandse zijde was groot, terugtrekkende soldaten werden regelmatig door eigen troepen onder vuur genomen, de communicatie met de staf achter het front was gebrekkig. En toch is er desondanks ook heroïsche tegenstand geboden.

Majoor Jacometti sneuvelde bij een tegenaanval die hij onverschrokken uitvoerde aan het hoofd van zijn manschappen. In 1946 kreeg hij postuum de Bronzen Leeuw.
Majoor Landzaat bleef zijn commandopost in een paviljoen in Ouwehands Dierentuin verdedigen letterlijk tot de laatste kogel. Hij kreeg in 1946 postuum de Militaire Willemsorde.
Kapitein Boers voerde op het moment dat de Duitsers doorbraken een succesvolle tegenaanval uit en heroverde het spoorstation van Rhenen op de vijand. [Na de Tweede Wereldoorlog heeft Boers als luitenant-kolonel gediend in Nederlands-Indië, H.]

Een opmerkelijke rol was weggelegd voor kapitein Gelderman. Hij voerde een detachement van de marechaussee aan en liet bij het spoorviaduct op vluchtende soldaten vuren met twaalf slachtoffers als gevolg. Daarna belemmerde hij tientallen SS’ers verder op te rukken. Toen de SS-troepen een nieuwe poging waagden, zich verschuilend achter een grote groep Nederlandse krijgsgevangenen, liet hij opnieuw het vuur openen. Ook hij kreeg in 1946 de Militaire Willemsorde.

Zo staat dit boek vol indrukwekkende verhalen. Er was aan Nederlandse zijde desertie, paniek en chaos. Maar dat is dus niet het hele verhaal. Met de beperkte middelen die men had, is er een maximale militaire prestatie geleverd.

Het boek is voorzien van kaarten die een hoge kwaliteit hebben. Ze geven een uitstekend inzicht in het verloop van de strijd. Een aparte kaart is gewijd aan de mars van een Nederlandse brigade, die dwars door de Betuwe marcheerde, bij Amerongen een pontonbrug overstak en via Elst oprukte naar Rhenen. Vermoeid, uitgeput en zonder eten gingen de troepen de strijd in. Er heeft zich heel wat afgespeeld rondom de Grebbeberg gedurende die paar dagen strijd op een heel beperkt gebied.

De vele foto’s in het boek samen met die overzichtelijke kaarten, het verslag van de strijd (per dag weergegeven), en de individuele verhalen van de soldaten op mars of in de loopgraven maken dit tot een bijzonder boek.

De auteurs hebben hun boek opgedragen aan hun vaders die de oorlog van dichtbij hebben meegemaakt.
Het Voorwoord is geschreven door luitenant-generaal b.d. Mart de Kruif. Hij wijst erop dat dit boek ook een waarschuwing is om “niet naïef te zijn als het kwaad nadert”.

Ik vond het een aangrijpend boek. Niet alleen vanwege het verslag van de strijd. Maar ook omdat jonge mannen hun leven moesten wagen en vaak ook gaven na jarenlange bezuinigingen op defensie. Overheid en samenleving hadden de defensie verwaarloosd en vervolgens mochten soldaten met hun bloed er de prijs voor betalen. In feite is dat schandelijk.

Stoplijn Grebbeberg is fraai uitgegeven. In het colofon staat Lisa Dijkhuizen vermeld als ontwerper van boekomslag en binnenwerk.
Uitgeverij Aspekt is gespecialiseerd in publicaties rondom Eerste en Tweede Wereldoorlog.

ISBN 9789464873023 | Paperback | Omvang 295 blz. | Uitgeverij Aspekt | 14 april 2025

© Henk Hofman, 1 mei 2025

Lees de reacties op het Forum en/of reageer, klik HIER.