21 lessen voor de 21^ste eeuw
Yuval Noah Harari

‘In dit boek laat ik mijn blik over de wereld gaan. Ik kijk naar de belangrijkste krachten die overal ter wereld inwerken op onze samenlevingen en die hoogstwaarschijnlijk de toekomst van onze planeet als geheel zullen beïnvloeden’, pag. 10.

De auteur, die eerder Sapiens en Homo Deus schreef, wil in dit boek proberen vooruit te zien en tendensen te signaleren en te bekritiseren die momenteel en in de toekomst een rol spelen.

Het boek is als volgt ingedeeld:
-       Technologische uitdagingen
-       Politieke uitdagingen
-       Hoop en wanhoop
-       Waarheid
-       Veerkracht

 
In het eerste deel stelt de auteur dat het liberale verhaal irrelevant is geworden. De huidige technologie is zo overheersend aanwezig dat mensen overbodig worden. De automatisering heeft voor- en nadelen, schept nieuwe kansen zodat mensen aan zichzelf toekomen maar heeft ook het gevaar van werkloosheid in zich omdat er minder mensen nodig zijn. Goedkoop en ongeschoold werk zal door robots worden overgenomen. We zitten in een permanent proces van verandering dat voortdurende aanpassing van ons vraagt.
Er zijn twee revoluties gaande: in de informatie en in de bio-wetenschappen: ‘bedenk maar eens dat in een luttele twintig jaar miljarden mensen het zoekalgoritme van Google een van de belangrijkste taken in hun leven zijn gaan toevertrouwen, namelijk het zoeken naar relevante en betrouwbare informatie’, pag. 79.
Hier signaleert de auteur iets waar we nauwelijks bij stilstaan.

In het tweede deel wordt o.a. uitgelegd dat Facebook de oude gemeenschappen vervangt en daardoor zijn we iets wezenlijks kwijtgeraakt: ‘In de loop van de laatste eeuw heeft technologie ons van ons lichaam vervreemd’, pag. 117. Het directe, menselijke contact is digitaal geworden en daar worden we niet altijd beter van, zo wordt duidelijk (en dat ervaren we zelf ook…).
Interessant is zijn verhandeling over botsende beschavingen en het gegeven dat mensen altijd ergens bij willen horen, behoefte hebben aan een overkoepelende eenheid. Hij ziet de verschillen als betrekkelijk, het zijn mensen van onze eigen groep waarmee we van mening verschillen.
Zijn visie op nationalisme is verfrissend: de auteur legt uit dat dit iets is van de laatste 1000 jaar en is ontstaan vanuit de noodzaak tot samenwerking. Een mooi détail is de vermelding van het ‘madeliefjesspotje’ uit de verkiezingscampagne van president Johnson in de VS.

Oorlogen zijn sinds 1945 niet de grootste bedreiging, dat is nu de ecologische uitdaging want de aarde heeft momenteel een kritisch keerpunt bereikt. Daarvoor is internationale samenwerking vereist: ‘We hebben een nieuwe, mondiale identiteit nodig, omdat landelijke instellingen niets kunnen uitrichten tegen een paar compleet nieuwe mondiale problemen. We hebben inmiddels een wereldwijd milieu, een wereldwijde economie en een wereldwijde wetenschappelijke wereld, maar we zitten nog steeds vast aan onze nationale politiek’, pag. 160 – 161. Dit is misschien wel de belangrijkste oproep in dit boek.

In deel 3 legt de auteur nuchtere feiten op tafel die duidelijk maken dat terrorisme weliswaar angst aanjaagt – en dat is ook het doel – maar dat de gepleegde acties weinig effectief zijn als het gaat om resultaten: ‘Terroristen denken dus niet als generaals, maar meer als theaterproducenten’, pag. 203. In deze wat badinerend ogende opmerking (hij kan dat goed en doet dat vaker) maakt Harari duidelijk dat er ondanks het uiterlijk vertoon van geweld weinig verandert. Hij waarschuwt dan ook voor een over-reactie en pleit voor terughoudendheid.

Harari is onthutsend kritisch t.a.v. zijn eigen, Joodse volk en de betekenis die het in de geschiedenis heeft gehad: die is zeer gering. Ook de bijbel relativeert hij want deze ‘is op geen enkele manier de exclusieve bron van de menselijke moraal (en gelukkig maar, gezien de vele racistische, misogyne en homofobe opvattingen die erin worden verkondigd), pag. 237. Dat is even slikken maar wel een uitspraak om over na te denken. Harari heeft dan ook niet zoveel op met religie, vindt deze betweterig, inconsequent en pietluttig. Hij prijst de secularisering waarin mensen belangrijker zijn dan denkbeelden al onderkent hij dat het secularisme niet waardevrij is: ‘Elke religie, ideologie en geloofsopvatting heeft zijn schaduwkanten en welk geloof je ook aanhangt, die schaduwkanten moet je erkennen en de naïeve geruststelling dat het ‘ons niet kan overkomen’ moet je zien te vermijden’, pag. 264.

In deel 4 wordt duidelijk gemaakt dat we minder onafhankelijk zijn als individu dan wij doorgaans denken. Groepsdenken heeft meer invloed op mensen dan zij zich bewust zijn. Alles is betrekkelijk maar de huidige wereld is dermate ingewikkeld dat geen mens alle verbanden kan over- en doorzien: ‘In een wereld waarin alles met elkaar samenhangt, wordt het hoogste morele gebod echter het gebod om te weten’, pag. 279.
Opnieuw komt hier de waarheidsclaim van religies ter sprake die Harari als potentieel gevaarlijk beschouwt. Het zal duidelijk zijn dat hij weinig opheeft met nepnieuws en gemanipuleerde waarheden.

Tenslotte komen de voorgaande delen min of meer bij elkaar in het slotdeel. Vroeger was onderwijs het overdragen en aanleren van informatie maar nu is het belangrijk dat we feiten en gegevens kunnen interpreteren. In de snelle veranderingen van onze tijd is aanpassing en flexibiliteit vereist. We hebben behoefte aan een overstijgend, zingevend verhaal, of dat nu religieus of politiek van aard is. Mensen dienen op de een of andere manier bij elkaar te komen en te worden gehouden.

Het boek biedt vele originele invalshoeken want de auteur, docent geschiedenis aan de universiteit van Jeruzalem, weet open deuren goed te vermijden en is uitstekend in staat om geijkte waarheden van een andere, verrassende en vaak prikkelende kant te belichten. Met name de eerste 17 hoofdstukken zijn uitermate steekhoudend, daarna vind ik hiervoor genoemde spitsvondigheid minder aanwezig.
Een verrijkend boek!

ISBN 9789400407855 | Paperback | 448 pagina’s | Thomas Rap | augustus 2018
vertaald door Inge Pieters

© Evert van der Veen, 30 augustus 2018

Lees de reacties op het forum en/of reageer, klik HIER