Het circus van de vrijheid
Sue Smethurst

In het eerste deel van Het circus van de vrijheid maken we kennis met Mindla en Kubish en wordt deze kennismaking en alles wat daarop volgt heel levendig beschreven. De spanning van de opkomst van Hitler en wat dit doet met de Poolse bevolking krijgt ook een steeds grotere rol in het verhaal. Het leven aan de Muranowskastraat nummer 17 in Warschau gaat ondanks de zorgen echter gewoon door.

Het is winter in Warschau (1936) als de 17-jarige Mindla de in het Staniewski-circus werkzame Kubush Horowitz ontmoet. Later trouwen zij. Mindla blijft thuis wonen en Kubush trekt als clown met het Staniewski-circus door Polen. Om de paar maanden komt hij thuis. In 1937 krijgen zij hun eerste kind, Gad. Als in september 1939 Warschau gebombardeerd wordt door de Duitse luchtmacht, bevindt Kubush zich in het veilige oosten van Polen.

Het boek gaat hier over in het tweede deel. Hierin wordt omschreven dat het te gevaarlijk wordt in Warschau en ondanks alle pogingen van Mindla om haar familie te overtuigen dat zij met haar weg moeten gaan uit Warschau, vertrekt Mindla uiteindelijk alleen met haar zoontje Gad naar het oosten van Polen om zich daar bij Kubush te voegen.
Het wordt een afschuwelijke reis waarin Mindla de onmenselijkheid van de mensheid aan de lijve ondervindt, waarin zij jaren wordt gescheiden van haar man en kind, maar waarin zij ook de vindingrijkheid en het doorzettingsvermogen van de mens ervaart.

De auteur Sue Smethurst, die getrouwd is met de kleinzoon van Mindla en Kubush, weet elke gebeurtenis gedetailleerd in het boek weer te geven. De belangrijke rol van het Staniewski-circus in het beschermen van Mindla, Kubush en andere Joden, maar ook van dwergmannen en -vrouwen, is voor veel mensen onbekend. Prachtig hoe Sue Smethurst met zoveel nabestaanden heeft kunnen praten en hun verhaal heeft kunnen verwerken in dit onvergetelijke boek.

Het derde deel gaat over de periode na de oorlog. Wat is die periode ook nog een lange zoektocht geweest! Als lezer reis je mee naar vluchtelingenkampen in Rusland, Afghanistan, Iran, Kenia en Italië om uiteindelijk te eindigen in Australië. En opnieuw verwonder je je over de mensheid.

In de proloog van Het circus van de vrijheid beschrijft Sue Smethurst waarom zij de waargebeurde geschiedenis van haar grootouders Mindla en Kubush Horowitz met ons wil delen:

‘Hitler heeft zijn best gedaan om een heel volk van zijn bestaan, geschiedenis en kracht te beroven. Zes miljoen Joodse mannen, vrouwen en kinderen werden tijdens het naziregime in de Tweede Wereldoorlog vermoord.
Het is onmogelijk te bevatten.
Uiteindelijk heeft Hitler gefaald. Waarom? Omdat we deze mensen niet zijn vergeten. Stuk voor stuk, beetje bij beetje, verhaal na verhaal, jaar na jaar worden de levens van de slachtoffers en overlevenden van de Holocaust en hun plaats in de maatschappij herschreven en herinnerd. De flarden van hun leven worden weer bij elkaar gevoegd, erkend, begrepen en gewaardeerd.
Deze zielen zijn misschien verloren gegaan, maar er wordt nog steeds van ze gehouden, ze worden nog steeds gekoesterd, nog steeds besproken. We zullen hun verleden blijven eren en hun verhalen zullen de brandstof voor onze toekomst zijn.
We zullen nooit vergeten.’

Hoewel het verleden overduidelijk pijnlijk was, praatte Mindla er niet over. Niet om haar trauma’s niet opnieuw te hoeven beleven, maar ze vond haar verhaal gewoon niet zo bijzonder, omdat zoveel anderen om haar heen net zulke verschrikkelijke verhalen over hun ontsnapping aan de nazi’s hadden. Over verloren geliefden of nooit meer gevonden familieleden. Over lichamen vol luizen en hongersnood. Over de stank van de oorlog en de dood. Zoveel dood. Zoveel verdriet.

En, ondanks al deze ellende bleef Mindla zichzelf. Er werden in de familie grapjes gemaakt over dat Mindla tot haar laatste snik ijdel zou blijven, zelfs als ze allang doof en blind zou zijn. Maar het was eigenlijk geen ijdelheid. Het was waardigheid, één van de essentieelste eigenschappen van de mens, waar ze zich uit alle macht aan bleef vasthouden. Alsof ze tegen de wereld wilde zeggen: ‘Jullie hebben me alles afgenomen, maar mijn trots krijgen jullie niet.’
Deze trots en waardigheid zijn door het hele boek terug te vinden. Wat heeft Sue Smethurst het verhaal van haar grootouders puur en waarheidsgetrouw weergegeven! Het laat mij als lezer niet meer los.

We zullen nooit vergeten!

ISBN 978 90 261 5657 1| NUR 320 | Paperback | 278 pagina’s | Uitgeverij De Fontein | november 2021
Het circus van de vrijheid is vertaald door Vanja Walsmit en Janne-Meije van Rijn.

© Els ten Voorde, 27 november 2021

Lees de reacties op het forum en/of reageer, klik HIER