Mijn broer bijvoorbeeld

Uwe Timm is pas een jaar of vier als zijn oudere broer Carl-Heinz zich aanmeldt bij de SS. Carl-Heinz is dan 19. Uwe probeert in dit boek te achterhalen waarom hij zich aangemeld heeft, hoe hij het gevonden heeft bij de SS. Heeft hij moeten doden, en hoe vond hij dat? Wat vond hij van de 'endlosung'? Al meteen wordt verteld dat de soldaat de dood heeft gevonden, hoe was zijn einde?
Uwe heeft een dagboek, waar wat summiere gegevens in staan (een dagboek was verboden!) en hij leest verslagen van soldaten die teruggekomen zijn. Carl-Heinz is (gelukkig, stelt Uwe!) naar het Oostfront gestuurd, zijn compagnie werd niet ingezet bij de bewaking van de kampen.
Zijn vader was trots op hem, het Duitse leger was nog aan de winnende hand. Zijn moeder was misschien wel trots, maar ze was meer bevreesd om de risico's. Het einde van de oorlog beschrijft Uwe Timm zo:

"Het was de bevrijding. Een bevrijding van de naar leer ruikende soldaten, van de spijkerlaarzen, van het 'jawohl', van het afgemetene, van die stampende marcherende, bespijkerde soldatenlaarzen die je al van verre in de straten hoorde dreunen. De overwinnaars kwamen op rubberzolen, bijna geruisloos. De doelmatigheid van een jeep met zijn jerrycan en spade achterop. De voorruit kon naar voor worden geklapt. De geur van benzine, die anders rook dan de Duitse, zoetiger. En ons, de kinderen, kauwgom, koekjes toewierpen. Onbekende geneugten."

Ook de Duitsers werden 'bevrijd', stelt Timm. De Duitse burgers hadden de oorlog evenmin gewenst. Of toch? Als hij schrijft over zijn vader, lijkt hij diens gedrag toch wat afkeurend te bezien. De vader was toch trots. Had zijn vader schuld? Heeft de jongere generatie, waaronder hijzelf, schuld aan het 'gewoon doorleven' van de ouderen die immers geweten moeten hebben wat er gebeurde? De jongere generatie omarmt de Amerikanen, waar de ouderen (Timm senior) nog altijd tegen zijn. Amerika is nog steeds de verpersoonlijking van het kapitalisme. Maar de jeugd is blij met de jeans, met de nieuwe muziek, met de hamburgers.. Uwe is bang dat hij zal moeten constateren dat zijn broer daadwerkelijk heeft meegeholpen aan de 'endlosung'. Carl-Heinz is niet teruggekomen, hij is begraven in de buurt van Kiev. Zijn moeder had als grootste wens ooit het graf te bezoeken, maar het is haar niet gelukt. Uwe probeert haar wens alsnog te vervullen. Als hij over zijn moeder schrijft is hij liefdevoller, haar neemt hij niets kwalijk.

"heb je altijd op die jongen gepast, telkens als hij koorts had ben je opgebleven, hoeveel liefde, zorg, werk heeft het opvoeden niet gekost-en dan wordt hij gewoon op pad gestuurd, hij wordt verminkt en sterft."

"Mijn broer bijvoorbeeld" is geen roman, het is een ego-document. Over de oudere broer, de soldaat. Over schuld, over goed en fout. Over de invloed die de oorlog ook op de na-oorlogse generatie had. Het doet goed om ook over deze kant van de oorlog eens te lezen.
Oorspronkelijke titel: Am Beispel meines Bruders Vertaler: Gerrit Bussink

ISBN 9057593211 Ingenaaid, 152 pagina's Verschenen: april 2004 Podium b.v. Uitgeverij

© Marjo

Reageren? Klik hier!