Niemand weet dat jij hier bent
Nicoletta Giampietro

In 1939 sloten Duitsland en Italië een vriendschappelijke alliantie. Dit hield de belofte in elkaar bij het uitbreken van oorlog onmiddellijke hulp en ondersteuning te verlenen. Italië was in die tijd economisch zwak, en helemaal niet klaar voor een oorlog. Maar Benito Mussolini koesterde een droom: zijn land moest weer net zo groot worden als in de tijd van het Romeinse Rijk. Het voorbeeld van Duitsland met zijn bloeiende oorlogsindustrie zag hij wel zitten, al was de inlijving van Oostenrijk dan weer een streep door Mussolini’s rekening.
Ook de rassenwetten hoefden niet zo nodig wat hem betreft. Maar hij voerde ze toch in. Rassenvermenging was verboden en joden werden geweerd uit het openbare leven. De Jodenvervolging kwam pas op gang toen Mussolini in 1943 afgezet werd en de Duitsers de macht overnamen.

Dit stukje geschiedenis vormt de achtergrond bij het verhaal over de twaalfjarige Lorenzo. Zijn ouders hebben hem in 1942 vanuit het roerige Tripoli – toentertijd een Italiaanse kolonie – naar Siena in Toscane gestuurd. Hij ontdekt al snel dat het niet voor een vakantie is en dat zijn ouders niet na zullen komen. Zijn vader wordt opgeroepen en moet naar Egypte. Lorenzo is trots op zijn vader, hij beseft nog niet hoe gevaarlijk het is in een oorlog.
Maar alle veranderingen die hij meemaakt vanaf de tijd dat hij bij Zia Chiara is maken hem wel duidelijk dat oorlog geen avontuur is.

Lorenzo is aanvankelijk een wat naïeve jongen. Hij woont in een groot patriciërshuis, waar een huishoudster voor hen zorgt, maar de jongen heeft geen idee van rang en stand. Als hij bevriend raakt met zijn buurjongen Franco ontdekt hij dat er mensen zijn die anders leven dan hij gewend is. Franco, zo jong als hij is, poneert zich als een felle fascist. Hij vindt dat je hoort te vechten voor je land. Hij is dan lid van de fascistische jongeren-organisatie Balilla, een club die je wel kan vergelijken met de Hitlerjugend. Hij sleurt Lorenzo mee, die het aanvankelijk wel aardig vindt, maar steeds meer beseft wat er achter zit. En dat bevalt hem niet.
Ook leert Lorenzo Daniele kennen door aan gedeelde belangstelling voor treinen. Daniele is joods, en dat wordt zoals gezegd een probleem als de Duitsers Siena bezetten.

In deze coming of age roman moet de jonge Lorenzo moeilijke beslissingen nemen. Met gevaar voor het leven van anderen, maar ook voor zichzelf. In het begin is de oorlog nog spannend, een spel, maar de ernst van alles dringt gaandeweg door en komt hard binnen.
Daarnaast is hij een gewone jongen die groeit en pubert en de wereld ontdekt. De voornaamste les is dat hij ziet dat geen mens helemaal goed of slecht is, en dat wat je vandaag goed vindt, morgen weer anders kan zijn. De wereld is verwarrend, zeker in die tijd.

‘Alles wat ze ons geleerd hebben,’ zei ik, ‘al die waarden en normen, waarheden en ideeën – het is allemaal voor niets geweest! Nu wil niemand daar meer iets van weten. Alsof gedeelde schuld halve schuld is. Of nog mooier: helemaal geen schuld. Hoe kan dat? Je kunt toch niet je waarden en normen veranderen alsof je een schone onderbroek aantrekt? Of hebben jullie volwassenen er nooit echt in geloofd? Waarom hebben ze die er dan bij ons in geramd? Waarom leggen jullie niets uit?’

Nicoletta Giampietro laat in haar debuut zien dat ze een schrijfster pur sang is, een rasverteller. Haar hoofdpersoon is - hoewel een jong kind - overtuigend. Als lezer ga je helemaal mee in de ontwikkeling van zijn moreel besef, en dus in het opgroeien van onschuldig kind naar een volwaardig mens.
Wat betreft de achtergrond, de Tweede Wereldoorlog heeft Giampietro niets verzonnen, ze beschrijft hoe het kwam dat Italië de ‘verkeerde’ kant koos (had Duitsland de oorlog gewonnen, dan was alles natuurlijk heel anders geweest), hoe het de Italianen verging, met name de Italiaanse joden. Ze vertelt over het verzet, over de onderduik, en over het fascisme. In een nawoord vertelt ze hoe het verhaal losjes gebaseerd is op feiten: de jongen Daniele is geïnspireerd op de jongen Ferruccio Valech, die in 1943 met zijn familie opgepakt werd en naar Auschwitz werd getransporteerd.

Het huis waar een groot deel van het verhaal zich afspeelt, het huis van de familie Guerrini, is in werkelijkheid tot 2002 in bezit geweest van de familie Gampietro. De vader van de schrijfster woonde er. Nog andere voorvallen en personen zijn in een vermomming opgenomen in het boek en Franco vertelt over de paardenrennen die nog steeds ieder jaar plaatsvinden in Siena.

Een overtuigend en prachtig geschreven boek, historisch, spannend, ontroerend op zijn tijd, en af en toe ook wat humor.

ISBN 9789044355840| Paperback | 400 pagina’s | Uitgeverij House of the Books | augustus 2019

© Marjo, 1 november 2019

Lees de reacties op het forum en/of reageer, klik HIER