De meid
Marlies Allewijn

'Het waargebeurde verhaal van een onverschrokken dienstbode' is de ondertitel en dat is wel jammer want zo lijkt het alsof er een beetje goedkope en sensatie-achtige vertelling volgt. Niets is minder waar. Het is een biografische roman over de Zeeuwse Neeltje Lokerse geboren in 1868. Zij heeft hard gestreden voor de positie en rechten van vrouwen die destijds als dienstboden werkzaam waren. Marlies Allewijn vertelt ons: Dienstboden hadden weinig rechten, getuige deze regel uit het Wetboek 1833: Dienst- en werkboden mogen indien zij voor eenen bepaalden tijd gehuurd zijn, zonder wettige redenen hunnen dienst niet verlaten [...] De meester is echter bevoegd hen ten allen tijden, zonder het aanvoeren van redenen, weg te zenden. De meester werd  'op zijn woord geloofd' zo stond in de wet. Wat inhield dat de meester zich vrijheden kon veroorloven en de dienstboden 'aan zijn grillen waren overgeleverd'.

Het verhaal begint in het gezin Lokerse waar in een paar jaar tijd vier gezinsleden komen te overlijden met als laatste de vader. Zijn lijfspreuk was: 'Het is wat het is' en Neeltje neemt deze, uit noodzaak, over van hem, ze zal de zin nog vele malen moeten gebruiken. Moeder blijft achter met dochter Jannetje, de aan imbecillitas lijdende Bastiaan en Neeltje, die na verloop van tijd als veertienjarig meisje een dienstbetrekking krijgt in Goes. Later vertrekt Neeltje naar Den Haag om eveneens als dienstmeisje te werken bij de familie Kakebeeke. Ze heeft het daar goed.

Het is mevrouw zelf die Neeltje wijst op de lezing van - de adellijke - Anna van Hogendorp 'Het onderwerp zal je aanspreken' meldt ze Neeltje. En dat doet het zeker! Maar niet zoals mevrouw en Anna van Hogendorp bedoelden. Neeltje hoort deze laatste zeggen: Dienstbodes hebben een laag zedelijk bewustzijn.' en waarschuwt de aanwezige dames voor de mogelijkheid dat dienstmeisjes zich makkelijk laten verleiden. 'Maar je kunt het deze meisjes niet kwalijk nemen, want wat hebben ze nu eenmaal voor opvoeding gehad?'

Neeltje is razend. 'Wat weet de jonkvrouwe van mijn zeden en mijn opvoeding?' denkt ze. Haar wijze, sterke en rechtvaardige moeder! Haar moeder heeft haar met Gods woord opgevoed. Hoe dúrft mevrouw van Hogendorp dat te beweren! Ze kan beter over de heren van stand spreken die zich vrijheden met dienstmeisjes veroorloven die niet door de beugel kunnen! Ze kunnen mooi praten, maar wie vraagt eens naar de mening van de dienstbodes zelf?
Neeltje weet dan nog niet dat deze bijeenkomst bij haar het zaadje heeft gezaaid dat later tot ontkieming zal komen.

Maar voor het zover is, zal Neeltje eerst zelf ondervinden hoe lastig het is om niet aan verleidingen te ontkomen. Eerst ontmoet ze Hendrik, een zeeman op de grote vaart, hij, belooft haar gouden bergen, er wordt slim gespeeld met haar gevoelens, er worden mooie woorden gezegd en Neeltje gelooft ze allemaal, juist dankzij de goede opvoeding van haar moeder.  In november zullen ze trouwen, ze zegt alvast haar baan op... maar helaas het gaat niet door, getrouwd wordt er wel in november maar niet met Neeltje, wel met Klaartje. Ze vindt een nieuwe betrekking in Amsterdam... het Sodom en Gomorra volgens velen.

Ondertussen gebeurt er in het Neeltjes ouderlijk huis ook het een en ander, haar moeder heeft het zwaar met Bastiaan die steeds onhandelbaarder wordt.
Ook haar vriendin Betje die eveneens in Den Haag werkt, komt in de problemen dankzij de zoon van de famile waar ze voor werkt. Neeltje ontdekt dat de fijne, adellijke christelijke mensen alleen in eigen kringen hun naasten liefhebben...

Later maakt Neeltje maakt verbijsterende dingen mee, en elke keer als een meisje in de problemen komt, zijn de mevrouwen en meesters 'niet thuis'. Dan doen ze alsof alles aan het schandalige, laag-bij-de-grondse, onzedelijke, verleidingsbeluste meisje ligt. Zelfs na een verkrachting wordt het meisje ontslagen. Neeltje voelt steeds meer woede in haar lijf opborrelen, ze móet iets doen! Geholpen door Anton, de enige man van hogere komaf die wél te vertrouwen is, bezoekt ze bordelen om de verhalen van meisjes aan te horen. Zij zal alles opschrijven en als boek uitgeven, zodat ook de onderklasse eindelijk eens gehoord zal worden. Neeltje strijdt o.a. voor een aanpassing in de wet waarin onderzoek naar vaderschap en alimentatie geregeld is.

Helaas ondanks haar waarschuwingen aan andere meisjes, ondanks haar strijd voor rechtvaardigheid en eerlijke behandeling voor vrouwen die werken als dienstmeisje, trapt ze zelf ook in de valkuil van de praatjes van de mooie meneer... met alle ellendige gevolgen van dien. Alleen bij haar moeder blijft ze altijd welkom maar voor de rest, kotsen daarna velen - inclusief zus Jannetje - haar uit, zelf als zij vertelt over het banale en afschuwelijke gedrag van de zogenaamd hoogstaande 'blaamloze' heren.

Uiteindelijk neemt Neeltje wraak op al die mannen die zo nonchalant met meisjes als zij, met dienstbodes, omgaan. Ze neemt wraak op de vader van haar bastaardkind, en schiet op hem op het Binnenhof. Het schot was bewust niet dodelijk. Nu heeft ze eindelijk de aandacht die ze zo graag wilde voor hun lot en komt haar boodschap eindelijk aan, maar tegen welke prijs?
Het is wat het is...

Het getuigt natuurlijk van enorme lef om in die tijd zo op te staan tegen de heersende, hogere klasse. Neeltje had geen opleiding, alleen een aantal jaren lagere school, ze wist niets van de toen al opkomende vrouwenemancipatie, en toch wist ze steeds de juiste kanalen te vinden voor haar strijd. Iemand gaf haar boeken van feministes, ze onderzocht zelf alles en ging voor de volle honderd procent de strijd aan, erop vertrouwend dat haar geloof haar zou steunen. Je krijgt al lezende steeds meer respect deze vrouw.
En die wet? Die komt er! Dankzij Neeltjes toedoen.

Het prettige is dat Marlies Allewijn, gezien de noten en verantwoording achterin het boek, veel research heeft gedaan naar het leven van Neeltje Lokerse en ze heeft deze vrouw een mooie, krachtige stem gegeven. Alleen is de boodschap die Neeltje over wil brengen wel veel herhaald. Keer op keer op keer lezen we dat de rijke meesters dienstmeisjes in de problemen brengen. Diezelfde meisjes worden vervolgens op straat gezet en behandeld en bespuugd door diezelfde heren alsof ze een hoer zijn en het allemaal hun eigen schuld is. Dat weten we op gegeven moment wel.
Maar verder is het een uitermate boeiend, aansprekend en goed geschreven verhaal over een bijzondere vrouw.
Een boek dat verdient om door veel mensen gelezen te worden.

ISBN 9789020608632 | Paperback met flappen | 334 pagina's | Pepper Books | april 2018

Dettie, 5 juni 2019

Lees de reacties op het forum en/of reageer, klik HIER