Het negerboek
Lawrence Hill

De titel van het boek verwijst naar The Book of Negroes: een werkelijk bestaand register van slaven die van Amerika naar Nova Scotia in Canada mochten vertrekken. De schrijver Lawrence Hill stamt zelf af van Amerikaanse slaven. Tijdens stamboomonderzoek ontdekt hij de opzienbarende rondreis van sommige slaven. En hij stuitte op Het negerboek, een nauwkeurige opsomming van slaven die naar Nova Scotia vertrokken, hoe oud en fit ze zijn en hoe ze hun vrijheid kregen. Het inspireerde hem tot deze roman.

Het verhaal begint in 1802 als de Afrikaanse Aminata Diallo alias Meena Dee al op oudere leeftijd is. Zij schrijft haar levensverhaal omdat ze wil dat heel de wereld weet wat met de slaven uit Afrika is gebeurd, hoe zij behandeld zijn door de blanken, met name de Britten, en vooral om mede door haar verhaal de slavenhandel afgeschaft te krijgen.

1745
Aminata groeit samen met haar ouders op in Bayo, Nigeria  Afrika. Vader, een Fula, is goudsmid. Moeder een Bamana, is vroedvrouw. Vader spreekt Fulfulde en moeder Bamanankan en beiden zijn moslim.  Aminata spreekt beide talen en van haar vader leert ze Arabische zinnen te schrijven en van haar moeder hoe ze vrouwen kan helpen als zij bevallen.
Op haar elfde jaar, als ze met haar moeder terugkeert van een bevalling in een naburig dorp, worden zij overvallen en Aminata wordt meegenomen door de overvallers, slavenhandelaren zoals later blijkt. Fomba, een geestelijk gehandicapte man en Fanta, de vrouw van het dorpshoofd zijn de enige thuislanders in de groep die Aminata kent. Ze worden meegevoerd naar de 'grote rivier' zoals Aminata de Atlantische Oceaan noemt. Een jongen, Chakura, die werkt voor de ontvoerders geeft haar vaak eten en drinken. Hij is door zijn oom aan de ontvoerders verkocht. Onderweg assisteert  Aminata bij een bevalling en ziet ze voor het eerst een toubab, een blanke.
De overtocht naar Sullivan's Island, North Carolina, is vreselijk, veel Afrikaners overleven het niet. Ook Aminata komt meer dood dan levend aan en is zo verzwakt dat ze nauwelijks meer kan eten.  (Sullivan's Island was een aankomstpunt voor zowat 40 procent van de miljoenen Afrikaanse slaven in Amerika. Volgens schattingen belandden zowat 12 tot 15 miljoen Afrikanen op die manier in de VS en in de Caraïben) Na een lange voettocht belandt Aminata op Robinson Applebey's indigoplantage. De naam Aminata is lastig uit te spreken voor Georgia, de vrouw die zich ontfermt over haar, en vanaf die tijd heet ze Meena. Georgia is een Amerikaanse negerin die ook vroedvrouw is en veel van kruiden weet. Ook hier komt Meena's kennis over bevallingen en haar talenknobbel haar goed van pas. Ze leert razendsnel de buckrataal (Engels, de taal van de blanken) lezen en schrijven, zelfs zo goed dat ze daar later veel profijt van heeft. Maar een gelukkig leven is haar niet gegund.

We volgen Meena's wonderbaarlijke verhaal. Ze komt terecht bij een Joodse man die vindt dat zij ook een uitgestotene is, net als hij en zijn vrouw maar ze moet wel werken voor hem. Ze weet te vluchten en haar grootste wens is terug te keren naar Afrika, naar Bayo. Ze is gek op landkaarten van Afrika maar tot haar teleurstelling staat haar geboorteplaats nergens vermeld. Ze ziet alleen tekeningen van olifanten en zwarte naakte mensen op die kaarten. Ze belandt in New York waar ze de Britse legerleiding moet bijstaan, dat wil zeggen het bijstaan van hun liefjes tijdens hun bevalling, en ze geeft Engelse les. Ze leert negers lezen en schrijven en ze leest hen de kranten voor, zodat ze weten wat er in het land gaande is. Met nadruk vertelt ze keer op keer dat negers 'die het rebellenvaandel verlaten,' volledige bescherming van de Britten zal krijgen alsmede 'enig beroep dat bij hem past'. Iedere neger die daartoe in staat is gaat voor de Britten aan het werk.  En dan gloort Nova Scotia... het beloofde land voor de negers. Elke neger die aantoonbaar langer dan een jaar voor de Britten heeft gewerkt mag naar Nova Scottia om daar als vrij mens te leven. Ze krijgen een stuk land en zaaigoed en werktuigen. De opkomst is massaal, de negers zijn bang dat ze anders opnieuw in handen vallen van de Amerikaanse slavenhouders. Meena noteert hun gegevens zoals hun naam, leeftijd en hoe ze in dienst van de Britten zijn gekomen. Achteraan noteert ze GBC (General Birch Certificaat) wat betekende dat ze konden bewijzen dat ze bij de Britten gewekt hadden. (En zo ontstond het negerboek waar duizenden negers in genoteerd werden. )
Helaas de Britten geven minder dan ze beloofd hadden... toch krijgen de negers een nieuwe kans, het lijkt er op dat Meena's grootste wens in vervulling zal gaan... zal ze haar geboortedorp dan uiteindelijk toch nog terugzien?

Het verhaal is natuurlijk veel uitgebreider dan in het bovenstaande vermeld staat maar meer moet je er niet over schrijven, je moet het lezen. Het is  adembenemend en verbijsterend. Aminata/Meena heeft het geluk dat haar ouders haar al veel geleerd hadden, vooral het kunnen lezen en schrijven en het vroedvrouwenwerk helpt haar vaak verder. Maar het is en blijft een erg beschamend verhaal. Zoals Meena zegt:

De pijn van mijn verlies is nooit weggetrokken. [...] Maar ik leefde door. Op een of andere manier leefde ik maar door.

Lawrence Hill heeft met veel inlevingsvermogen en een ongelofelijk gevoel voor detail dit verhaal geschreven. Hij stelt de houding van de Britten aan de kaak en geeft de slaven een eigen gezicht, een identiteit.
Ook de vertaalster Ine Willems verdient een groot compliment, een schrijver mag blij zijn als zijn boek op zo'n vakkundige wijze vertaald wordt.
Het is een goed, prachtig geschreven verhaal,  je blijft maar lezen en lezen. Je zou het iedereen willen aanraden of cadeau willen geven

N.B.
Tot mijn stomme verbazing las ik dat ene Roy Groenberg, voorman van de Stichting Eer en Herstel, met veel lawaai heeft aangekondigd dat hij dit boek openbaar wil verbranden vanwege de titel die hij 'kwetsend en beledigend' vindt. Kennelijk heeft de man het boek niet gelezen, want in dit boek wordt juist niet kwetsend gesproken over negers. Het gaat over een zeer krachtige vrouw die overeind blijft ondanks alles. De titel is een verwijzing naar het werkelijk bestaande negerboek, niet meer en niet minder. Achteraf blijkt dat Roy Groenberg alleen het titelblad wil verbranden, wat dan ook weer verbazingwekkend is.

ISBN 9789089530394 Paperback 400 pagina's Uitgeverij Ailantus maart 2011

© Dettie, 16 juni 2011

Lees de reacties op het forum, klik HIER