Atlas van Mokum
Maarten Hell en Mirjam Knotter (red.)
Deze atlas geeft een overzicht van groei en ontwikkeling van Joods leven in Amsterdam vanaf de 16e eeuw tot heden. Er zijn vijf hoofdstukken. Voor vier eeuwen is steeds een hoofdstuk uitgetrokken. Het vijfde hoofdstuk beslaat de periode tussen 2000 en 2025.
Elk hoofdstuk heeft dezelfde opzet. Eerst is er een fraaie plattegrond. Daarop staan de adressen van de personen die aan de orde komen en het adres van Joodse instellingen, zoals synagogen, ziekenhuizen en weeshuizen. Vervolgens een inleiding waarin kenmerkende ontwikkelingen uit de besproken eeuw aan de orde komen. Vervolgens worden in tien tot zestien portretten personen belicht die typerend zijn voor Joods leven in Amsterdam. Op elke bladzijde staan fraaie illustraties in kleur met een toelichting.
Twee dingen vallen op bij het doornemen van deze vijf hoofdstukken. Aan de ene kant is “Mokum” de stad waar Joden in ongekende vrijheid leven, maar aan de andere kant is er permanent een sterke onderstroom van virulent antisemitisme. Acceptatie en vervolging lagen dicht bij elkaar. Dat antisemitisme culmineerde helaas in de Tweede Wereldoorlog in de ondergang van een authentieke gemeenschap die een grote bijdrage had geleverd aan de bloei van Amsterdam. Van de 80.000 Joodse Amsterdammers kwam maar liefst 75% om in Duitse kampen.
Het laatste hoofdstuk getuigt van de veerkracht van overlevenden van de Holocaust en hun nazaten. Oud-rabbijn Lody van de Kamp gaat samen met een moslim polarisatie onder jongeren tegen. Jacques Grishaver zette zich met enorme wilskracht in voor het Nationaal Holocaust Namenmonument. Natascha van Weezel zoekt naar nuance en verbinding tussen joden en moslims. Erwin Olaf legde de Joodse identiteit vast in foto’s. Het zwaartepunt van het naoorlogse Joodse leven heeft zich echter verplaatst van het centrum van de stad naar Buitenveldert en Amstelveen.
In het centrum van de stad vinden we nog wel het Joods Cultureel Kwartet. Vier musea bewaren Joods erfgoed en presenteren de betekenis ervan aan de bezoeker: het Joods Museum, de Portugese synagoge, de Hollandse Schouwburg en het Holocaustmuseum. Ze liggen op loopafstand van elkaar.
Naar aanleiding van het 750-jarig bestaan van de stad Amsterdam organiseerde het Joods Cultureel Kwartet in samenwerking met De Nieuwe Kerk een tentoonstelling Mokum, de biografie van Joods Amsterdam. Dit boek hoort bij de tentoonstelling.
De tentoonstelling loopt tot 6 april 2026. Daarna blijft dit boek een prachtig naslagwerk over bekende en onbekende Joodse Amsterdammers en beeldbepalende plekken als De Bijenkorf, Tuschinski en het Amstel Hotel, gebouwd op initiatief van Joden.
Vanzelfsprekend moeten er keuzes worden gemaakt. Francesco Lopes Suasso (1657-1710) krijgt geen portret in het hoofdstuk over de 17de eeuw. Hij wordt wel in de Inleiding genoemd, maar is wat karig bedeeld met een zevental regels. Deze bankier financierde in 1688 de gewaagde oversteek van stadhouder Willem III naar Engeland, die uitliep op de Glorious Revolution en het Engelse koningschap van Willem III. Toen de stadhouder aan Suasso vroeg wat hij aan onderpand wilde voor de twee miljoen gulden, antwoordde deze: “Hoogheid, als u slaagt, weet ik dat ik het geld terug zal krijgen. Als u niet slaagt, ga ik ermee akkoord dat ik het geld heb verloren.” De onderneming slaagde, en Suasso kreeg het geld terug. De kist waarin het geld vervoerd werd, is vandaag de dag te zien in het Willet-Holthuysen Museum te Amsterdam. De transactie legde de grondslag voor een nauwe band tussen het Oranjehuis en Portugese Joden.
Maarten Hell (historicus) en Mirjam Knotter (hoofdconservator van het Joods Museum) vormen de redactie. Hun bijdragen samen met die van negen medewerkers zijn van hoge kwaliteit. Het boekontwerp is van LevievanderMeer (Amsterdam), de tekstredactie van Marleen Blokhuis. Samen met uitgever WBooks maakten zij van Atlas van Mokum een imponerende uitgave.
ISBN 9789462587267 | Hardcover | Omvang 191 bladzijden | Uitgeverij WBooks | 23 oktober 2025
© Henk Hofman, 18 november 2025
Lees de reacties op het Forum en/of reageer, klik HIER.
