'Ik weet me geen raad'
Wanhoopsbrieven van Joodse vluchtelingen, 1938-1939
Willy Lindwer en Aline Pennewaard
Het boek opent met een uitleg. De samensteller vertelt hoe hij een collectie van ongeveer 200 brieven ontdekte. Brieven, geschreven in de jaren 1938 en 1939, door mensen, Joden, die het onheil zagen naderen dat hun volk bedreigde. Joden uit Duitsland, maar ook uit Oostenrijk en andere landen. Allemaal mensen die voor zichzelf, of soms alleen maar voor familieleden, vooral de kinderen in een gezin, hulp vroegen aan het Comité voor Joodsche Vluchtelingen, gezeteld in Amsterdam.
In die tijd was Nederland nog niet in oorlog. Mensen hoopten in ons land een nieuw bestaan op te kunnen bouwen. Vaak vroegen ze ook tijdelijk asiel, om dat ze van plan waren door te reizen, naar Amerika, of Palestina. Dan hadden ze de benodigde papieren nog niet, maar moesten hun land uit, omdat ze berooid waren, of al uitgewezen waren.
Helaas kon de Joodse gemeente niets voor hen doen. De grenzen waren gesloten.
Na de inleiding van Willy Lindwer volgt een uiteenzetting door Aline Pennewaard. Zij vertelt waarom Joden hun leven niet zeker meer waren. Al in 1935 was bij de Neurenberger Rassenwetten vastgesteld wanneer men een Jood was, en dat stond los van of men al of niet praktiserend joods was. In 1938 werd Oostenrijk ingelijfd (De Anschluss) en de stroom vluchtelingen kwam op gang. Nederland was niet het enige land dat de grenzen sloot, alleen als men familie had in betreffende landen werden er aanvankelijk nog mondjesmaat mensen toegelaten, maar al snel ging de grens volledig op slot.
Mensen werden steeds wanhopiger, zoals duidelijk te lezen is in de brieven die volgen. Eerst is de originele brief te zien, daarna een vertaling. Aline Pennewaard heeft geprobeerd te achterhalen wie deze mensen waren en welk lot hen ten deel is gevallen. We weten dat hun leven aan een zijden draadje hing, en bij velen is dat dan ook gebroken. Het is een minderheid die de oorlog heeft weten te overleven.
De wanhopige briefschrijvers wisten dat de deuren gesloten waren, maar hoopten op een kiertje. Helaas. Als je volgens de Duitse wet een Jood was, was je leven niets waard.
Het maakte niet uit dat je voor Duitsland gevochten had in de eerste wereldoorlog.
Het maakte niet uit of je maatschappelijk gezien succesvol was.
Het maakte niet uit of je vrouw was, of kind.
Het maakte niet uit hoe hachelijk je situatie was.
Ze werden niet opgevangen.
Nu weten we wat de Joden toen nog niet beseften: dat de Joden die al eerder uit hun land waren vertrokken - zelfs eeuwen eerder - en weer een bestaan opgebouwd hadden, hun leven evenmin zeker waren. Ook zij werden voor het grootste deel opgepakt en naar vernietigingskampen gebracht.
Hartverscheurende verhalen lezen we in dit boek.
Het is geschiedenis, een vreselijke geschiedenis, maar… het vluchtelingenprobleem is een constante. Ook nu overkomt het mensen dat ze verdreven worden en nergens terecht kunnen.
Willy Lindwer (Amsterdam, 1946) is een Nederlandse documentaire regisseur en auteur. Hij is bekend om zijn films over de Holocaust, Israël en het Midden-Oosten, het jodendom en het christendom, maar hij heeft ook ervaring met andere onderwerpen, zoals kunst en muziek.
Aline Pennewaard (Woerden, 1978) is een Nederlandse historica en schrijfster.
Zij studeerde in Nederland en Israël. Zij houdt zich als onderzoeker en schrijver voornamelijk bezig met de Holocaust. Aan de Universiteit van Haifa doet zij promotieonderzoek naar de deportaties vanuit Nederland naar de concentratiekampen.
ISBN 9789463823883 | Paperback | 256 pagina's | Uitgeverij Balans | 21 januari 2025
© Marjo, 14 maart 2025
Lees de reacties op het forum en/of reageer, klik HIER
