Het Ministerie van Middeleeuwse Zaken
Inspirerende oplossingen voor de grote vraagstukken van nu
Cécile de Morrée (red.)
Het ministerie van Middeleeuwse Zaken is een samenwerkingsverband van wetenschappers die verbonden zijn aan universiteiten in Nederland en Vlaanderen. Zij hebben gemeen dat zij de Middeleeuwen zien als een inspiratiebron voor actuele kwesties.
Dit boek heeft dus een originele vraagstelling: wat is de relevantie van de Middeleeuwen voor de tijd waarin wij nu leven? De doorsnee reactie zou kunnen zijn: niets. Want wij leven in een tijd van computers en kernenergie; de Middeleeuwers in een tijd van handkracht, paard-en-wagen. Toch is dat te snel gezegd. De Middeleeuwers waren niet “achterlijk”. Kunst en cultuur waren belangrijk; de sociale structuur was hecht met aandacht voor het vergaren van kennis en zorg voor anderen; vrouwen genoten volgens het boek een relatief ruim scala aan rechten en economische samenwerking op grote schaal was gangbaar.
We moeten onze mening over de Middeleeuwen niet toespitsen op de stand van zaken van wetenschap en technologie toen en dat niveau vergelijken met de moderne tijd. Het gaat ook over denkprocessen en denkkracht. Daarin deden Middeleeuwse mensen niet onder voor moderne mensen.
Juist de moderne mens is vastgelopen in bijna onoplosbare problemen (natuurextremen, klimaatverandering, oorlog en geweld, uitputting planeet, polarisatie) en de manier om deze problemen aan te pakken is nog niet zo effectief. Zo bekeken slaagden Middeleeuwers er volgens dit boek beter in dan wij om “een veerkrachtige en duurzame samenleving vorm te geven”.
De auteurs gaan na welke aanpak in de Middeleeuwen gevolgd werd op onder meer het gebied van natuurbeleid, afval en recycling, eendracht en bestuur, conflictbeheersing, het strafsysteem, vrijheid van meningsuiting, gender, vrouwelijk leiderschap, consent en romantische relaties, kansengelijkheid en onderwijs. Het zijn stuk voor stuk interessante hoofdstukken met een onverwacht actuele toespitsing op de eigentijdse problematiek. Het is moeilijk om een keus te maken, maar laten we aan de hand van het hoofdstuk over straf en het opleggen van boetes toelichten hoe dat in zijn werk gaat.
Voor de Middeleeuwer was het van belang dat er een directe relatie bestond tussen overtreding en strafmaat. Gerechtelijke uitspraken moesten een maatschappelijk draagvlak hebben. Als er bijvoorbeeld een boete werd opgelegd, had het geld een concrete bestemming: het versterken van de stadsmuren of het bouwen van een nieuwe school. Dat waren herkenbare doelen voor de gemeenschap. Veel aandacht werd geschonken aan de uitleg en het bekendmaken van een vonnis. Uitspraken werden omgeroepen en de schriftelijke vorm ervan werd vastgemaakt op deuren van het stadhuis, kerken en poorten.
In onze tijd legt de overheid (hoge) boetes op en het geld verdwijnt in de schatkist. Steeds vaker worden boetes gebruikt en verhoogd om het gat in de nationale begroting te dichten. We weten niet waar het geld uiteindelijk aan besteed wordt. Omdat boetes voor iedereen gelijk zijn bij dezelfde overtreding worden mensen met minder financiële middelen buitenproportioneel geraakt. Het hele systeem veroorzaakt maatschappelijke onvrede.
De aanbeveling ligt dan voor de hand: gebruik het geld voor het bevorderen van bijv. de verkeersveiligheid. In het kader van het draagvlak het liefste op lokaal niveau. Zo is het heel aangenaam om per hoofdstuk na te gaan welke lessen we kunnen trekken uit de Middeleeuwse aanpak van problemen. Het is ook een sympathieke opstelling. De Duitse filosoof Hegel heeft eens gezegd: “De geschiedenis leert, dat de mens niets leert van de geschiedenis”. Daar zit wel wat in. Maar in dit boekje willen de auteurs wel degelijk leren van en luisteren naar een generatie uit een ver verleden.
In de slotbeschouwing heeft Lieke Smits (postdoctoraal onderzoeker aan de Universiteit Leiden) het terecht over “waardevolle adviezen en concrete aanknopingspunten” die we in de praktijk kunnen toepassen. Cécile de Morrée (universitair docent aan de Radboud Universiteit) doet in het inleidende hoofdstuk de zinvolle aanbeveling om bij besluitvormingsprocessen tijd in te ruimen voor historische reflectie.
Elk essay wordt voorafgegaan door een prachtige reproductie van een Middeleeuws kunstwerk. En elk essay wordt afgesloten met aanbevolen literatuur voor wie zich verder in een onderwerp wil verdiepen. Het boekje heeft een prettig handzaam formaat. Bij het boek past een podcastserie waarin door middel van interviews de auteurs reflecteren op hun werk en de waarde van Middeleeuwse ideeën voor de moderne tijd.
Kortom: dit is een mooi, zinvol en verrijkend boek.
ISBN 9789464566390 | Paperback | 206 bladzijden | Uitgeverij Walburg Pers | 7 november 2025
© Henk Hofman, 27 november 2025
Lees de reacties op het Forum en/of reageer, klik HIER.
