De zwevende wereld
De verbonden levens van Franz von Siebold en Kusumoto Oine
Annejet van Zijl
De Duitser Philipp Franz von Siebold (1796-1866) was gedoodverfd om geneeskunde te studeren, zoals zijn grootvader, vader en beide ooms dat gedaan hadden. Zijn vader overleed toen Franz vier jaar oud was, hetgeen de oorzaak was dat zijn moeder nog meer druk op hem legde.
Aan de universiteit kreeg hij belangstelling voor botanie en zoölogie. In zijn vrije tijd was hij dan ook buiten in de natuur te vinden, op zoek naar bijzondere planten en insecten. Was aanvankelijk het plan om naar Zuid-Amerika te gaan, toen hem gevraagd werd als arts in Oost-Indië te gaan werken, stapte hij op de boot. In 1823 arriveerde hij in Batavia.
Het lijkt een kleine stap naar Japan, maar in die tijd - en nog lang daarna – hield Japan de deuren van de buitenwereld gesloten. Alleen de Republiek der Verenigde Nederlanden was het toegestaan om een handelspost te vestigen in Japan, en dan nog alleen op het kunstmatige eilandje Deshima, in de haven van Nagasaki.
‘Alles in Japan was radicaal anders dan het leven zoals Franz tot dan toe had leren kennen en wat hem gemaakt had tot de onrustige, wat getormenteerde jongeman die hij was. Voor Franz was Japan, inderdaad, een Wonderland.’
Hij verzamelde er planten en dieren, maar ook kunstvoorwerpen en stuurde alles naar Europa.
Zijn liefde voor Japan groeide tot grote hoogte. Des te dieper kon hij vallen...
Want toen het nog steeds hermetisch afgesloten Japan ontdekte dat hij stiekem landkaarten van de eilanden overzee stuurde, zetten ze hem het land uit in 1829.
Hij liet er een grote reputatie achter, en een vrouw: Sonogi, zijn (tweede) grote liefde.
Zij besloot niet op hem te wachten en huwde een Japanner, met wie zij de dochter van Franz, Oine, grootbracht.
Ook Franz trouwde, met Helene von Gagern en kreeg met haar nog vijf kinderen.
Zijn wens om naar Japan terug te keren bleef onverminderd groot, hij vond zichzelf de enige echte Japanoloog. In 1859 kwam zijn wens uit, maar hij bleef slechts twee jaar. Japan was niet meer zijn Japan. Ook had hij nauwelijks belangstelling voor zijn dochter.
Maar over haar gaat grotendeels deel twee van dit boek. Ook zij werd arts, vrouwenarts, verbonden aan de vrouwenafdeling van een ziekenhuis in Nagasaki, hetgeen in die tijd overal en zeker ook in Japan heel bijzonder was. Ook zij kreeg een dochter. In Japan is zij beroemder dan haar Duitse vader.
Zij overleed in 1903.
Behalve dat je in deze dubbelbiografie leest over von Siebold en Oine neem je ook kennis van de geschiedenis en de cultuur van Japan. Door de isolatie ontwikkelde het land een heel eigen cultuur, met eigen kunstvormen, die later in Europa omhelsd zouden worden. Tot op de dag van vandaag is dat het geval.
In het boek staan vele afbeeldingen (bronnen achterin vermeld). Fotootjes maar vooral ook kleurrijke tekeningen, onder andere van de hand van Kawahara Keiga. Je vindt er kaarten van Japan en Deshima, een bronnenlijst en een woordenlijst, en een nawoord.
Een zeer volledig en prettig leesbaar boek, dat de belangstelling voor Japan nog aan wakkert.
Annejet van der Zijl werkte als journaliste bij het opinieblad HP/De Tijd, waar ze zich specialiseerde in literaire geschiedschrijving en portretten. In 1998 debuteerde ze met Jagtlust, over het meest roemruchte artistieke broeinest van Nederland. Daarna verschenen Sonny Boy (2004), Bernhard (2010), Gerard Heineken (2014), Anna (2020), Fortuna’s kinderen (2023) en De Amerikaanse prinses (2024).
In 2012 kreeg ze de Gouden Ganzenveer.
ISBN 9789048874927 | Hardcover | 352 pagina's | Uitgeverij Hollands Diep | augustus 2025
© Marjo, 3 december 2025
Lees de reacties op het forum en/of reageer, klik HIER
