Uiterste dagen
Ferdinand Lankamp


Een goede raad voor de lezer die bij het lezen van de eerste pagina’s wat moeite heeft met de sombere sfeer en de enigszins archaïsche taal: lees vooral door: u wordt op het verkeerde been gezet!

Bij het openslaan van het boek stuit je op kaarten van Scandinavië, en dan tweemaal ingezoomd, met op de laatste kaart de plaats waar we beginnen: het zuidwesten van Finland, de regio Österbotten aan de Botnische Golf. Het gebied is tweetalig: de bevolking geeft de voorkeur aan de Zweedse taal. In 1940, de tijd waarin dit verhaal speelt was dat nog sterker het geval.

‘Hoe meer Zweeds bloed, hoe beter. Vergeet niet dat het de Zweden zijn geweest die Finland gemaakt hebben tot wat het is. Zonder de Zweden waren de Finnen nog altijd heidense stammen geweest. Zie maar hoe de aanverwanten van de Finnen in het Oosten leven. Totaal verstoken van elk idee van beschaving.’

Finland ontkomt niet aan de Tweede Wereldoorlog. De Russen zijn binnengevallen in het Oosten, regio Karelië. Op de boerderij van Edvard Haga arriveert een bekende die niet erg welkom is. Edvard weet namelijk wat hij komt doen, hij heeft samen met die officier in de Eerste Wereldoorlog gediend. Zijn angst wordt bevestigd: er worden paarden gevorderd. Ook zijn beste paard moet hij inleveren. Kapitein Falander gaat nog verder: hij vraagt de boer om mee te gaan met het transport. Edvard stemt toe maar het loopt niet allemaal naar wens.

Dan is daar ineens die sprong in de tijd. De taal wordt vloeiender, directer. Het is 1989, en de ik-figuur die aan het woord is, is ook de verteller van het eerdere verhaal. Nu vertelt hij over zijn onderzoek naar dat verleden, zijn eigen familiegeschiedenis, en over de bedenkingen die hij heeft bij het vertellen van het verhaal.
Als je verslagen moet interpreteren die in vroeger tijden door anderen geschreven zijn, weet je nooit hoe het staat met het waarheidsgehalte. Degene die schrijft doet dat bovendien vanuit zijn eigen mensbeeld, inherent aan de tijd waarin hij leeft.

‘In mijn ervaring aanvaarden de meeste historici impliciet dat hun lezing van de bronnen nu eenmaal gekleurd is door hun tijdgebonden mensbeeld, en daarmee onoverkomelijk subjectief. Ze gaan er misschien van uit dat mensen de gebeurtenissen en overwegingen in hun leven tot een verhaal maken; maar in de praktijk is het vaak onmogelijk om te achterhalen wat voor verhaal, laat staan waarom nu juist dat verhaal.’

Dat waar de ik-figuur mee worstelt, is min of meer hetzelfde als waar boer Edvard mee worstelt: in hoeverre mag hij zich laten leiden door het verleden? Is het überhaupt mogelijk dat hij zijn eigen keuzes maakt?

De constructie van deze roman is wat wonderlijk. Was je als lezer begonnen aan een ‘gewoon’ historisch verhaal over een Fins boer in 1940, ineens word je gedwongen na te denken over het waarheidsgehalte. Kun je conclusies trekken uit een landschap dat je in het heden ziet, en waar dat verleden zich heeft afgespeeld? Zijn brieven een weerspiegeling van de werkelijkheid? Kun je karakters van personages van toen ooit echt doorgronden? De schrijver beschrijft zijn personages immers vanuit zijn eigen ideeën!
Als je dan weer terug gaat in de tijd, lees je met een compleet andere insteek.
Dat maakt het lezen van deze roman tot een boeiende leeservaring!

Uiterste dagen is het originele debuut van Ferdinand Lankamp (Voorschoten, 1989).

ISBN 9789025449162 | Paperback | 220 pagina's | Uitgeverij Atlas Contact | februari 2019

© Marjo, 25 maart 2019

Lees de reacties op het forum en/of reageer, klik HIER