De heks van Limbricht
Susan Smit

‘Het hoogtepunt van de heksenjacht was tussen 1550 en 1650. Toen waren we al ontzettend ver met rechtspraak. Maar op het moment dat een vrouw werd aangeklaagd als heks, vervielen vrijwel al haar burgerrechten, omdat de Inquisitie direct beantwoordde aan de paus. Ze mocht geen getuigen opvoeren, ze mocht eenmaal worden gemarteld tot bekentenis, de rechter deed zelf ook de bewijsvoering. Mannen konden zich zo makkelijk ontdoen van krachtige, lastige vrouwen.’

Dit verhaal heeft zich afgespeeld in Limbricht, nabij Sittard.

In 1674 stond Entgen Luijten voor de inquisitie die haar wilde veroordelen voor hekserij. Een oneerlijk proces natuurlijk, zij was een vrouw. In die tijd hoorde je als vrouw lijdzaam te doen wat de mannen voorschreven, je mond te houden, en zeker niet laten blijken dat je het niet eens was met de gang van zaken zoals die door de mannen werd vastgesteld. Als je dan ook nog het een en ander wist van kruiden, en daarmee mensen die een kwaal hadden, kon helpen; als je aan het gedrag van dieren en planten kon aflezen wat het weer waarschijnlijk zou worden: Dan was je een heks. Een toverkol! Een duivelaanbidder!

Entgens vrije gedrag, haar eigenzinnigheid en het feit dat ze niet zweeg was een doorn in het oog van vele mannen. Een aantal van hen zal vast wel geweten hebben dat het flauwekul was, maar ze wilden die brutale vrouw kwijt. Dan ga je toch verkondigen dat het haar schuld was dat hun koe stierf; dat ze toverkunsten gebruikte om een meisje te genezen van een zonnesteek?
Die mannen wisten dat als zij veroordeeld werd, haar bezit in beslag genomen zou worden en verkocht. Eigenbelang was het, en woede omdat ze het niet uit konden staan dat een vrouw haar zegje deed. Lastig was dat, zo’n mens in de gemeenschap. Een feeks, een duivelaanbidder, een heks...

Vanaf haar vroege jeugd was Entgen niet het gezeglijke type. Ze deed haar eigen zin. Ze weigerde onderdanig te zijn zoals de geestelijken dat vanaf de kansel met hun donderpreken afriepen. De pastoor stond onder controle van de kasteelheer en ook de paus was een man. De vrouw was de oorzaak van alle kwaad. ‘Kijk maar naar Eva’. Ze protesteerde tegen de inhaligheid van de heer van wie de landerijen waren en die een veel te groot deel opeiste van de oogst, zonder ook maar een vinger uit te steken naar de armen.
Van haar oma leerde Entgen waar bepaalde kruiden goed voor waren. Met haar vader zwierf ze over de hei en leerde de natuur kennen.
Ze trouwde met Jacob Bovendeert, met wie ze een dochter kreeg, Grietchen.

Nicolaas van Breyll is de strenge veeleisende kasteelheer waar Limbricht onder valt. Een paar keer proberen de boeren – en als enige vrouw Entgen - hem weg te krijgen met de hulp van een andere kasteelheer. Dat mislukt maar vanaf dat moment is Entgen het doelwit van de hoge heren.
Het  bijgelovige volk is snel opgestookt, en omkoperij zal ook een rol gespeeld hebben: ze zal ongeveer vijfenzeventig geweest zijn toen ze werd opgepakt, in de kerker gesmeten, waarna het (schijn)proces volgde.

Entgen moet een enorme sterke wilskrachtige vrouw geweest zijn. Maandenlang zat ze in die donkere, koude ruimte, met als enige gezelschap een muis, kreeg nauwelijks te eten, maar ze weigerde iets te bekennen waar ze zich niet schuldig aan voelde. Ze doorstond de marteling, en zweeg. Zonder bekentenis kon geen veroordeling volgen. Helaas werd ze desondanks om het leven gebracht. Het proces tegen Entgen Luijten wordt gezien als het laatste Nederlandse heksenproces.

Onvoorstelbaar! denkt de lezer bij dit verhaal. Tegelijk: is dat wel zo? Nee, op de brandstapel belanden vrouwen niet meer, maar ze worden nog steeds monddood gemaakt, niet gehoord, niet als gelijkwaardig behandeld. Die bewustwording hoopt Susan Smit te bereiken met haar boek. Ze vond de oude processtukken, deed verder onderzoek en maakte er een mooie historische roman van.
Voor Susan Smit is Entgen duidelijk een spreekbuis, met vaak opmerkingen en gedachten als deze:

'Zoals boven, zo beneden. Zoals binnen, zo buiten. Zoals het heelal, zo de ziel. De mens denkt zo gauw dat alles om hem draait, dat de sterren en de planeten hem speciaal iets te zeggen hebben. Dat vind ik nou godslasterlijk'

Na het geromantiseerde verhaal volgt een stuk geschiedenis met een verantwoording en een tijdsbalk. Voorin vind je een kaart van de streek en de stambomen - voor zover bekend - van de hoofdpersonen.
Een indrukwekkend boek over een indrukwekkende vrouw!

Susan Smit (1974) is schrijfster en columnist. Ze studeerde Culturele Studies, met als hoofdvak Nederlandse Taal- en Letterkunde, aan de Universiteit van Amsterdam. Ze publiceerde twaalf non-fictieboeken, zes romans, een verhalenbundel en een novelle.

ISBN 9789048859603 | Paperback | 256 pagina's | Uitgeverij Lebowski | mei 2021

© Marjo, 31 juli  2021

Lees de reacties op het forum en/of reageer, klik HIER