Vrouwland

Vrouwland is het romandebuut van Rachida Lamrabet en het is en opvallend sterk debuut. De wat eigenaardige titel verwijst naar Europa, vanwaar Marokkaanse meisjes op vakantie komen naar Marokko.

Younes, een afgestudeerde universitair zonder toekomstperspectief, wordt tijdens zo’n vakantie verliefd op Mariam, die uit België komt. Hij vraagt haar of ze met hem wil trouwen. Haar antwoord is ‘ja’ en dat ‘ja’ brengt de hele intrige op gang. Want het is geen gemeend ‘ja’. Eenmaal teruggekeerd in België is zij haar vakantieliefje snel vergeten, maar voor hem is het ernst. Na vijf jaar onbeantwoorde brieven reist hij haar achterna om haar zijn laatste brief, geschreven op de achterzijde van zijn waardeloze diploma, persoonlijk te overhandigen. Tijdens de overtocht verdrinkt hij, maar een metgezel brengt de brief waar hij zijn moet, bij Mariam, die intussen Mara heet, op verkiezingsaffiches prijkt, haar familie de rug heeft toegekeerd en leeft volgens het motto: breek met je gemeenschap, want die gemeenschap is de marginaliteit.

Ben ik uw leesplezier aan het vergallen door het verhaal alvast te vertellen? Geen vrees, we zijn nauwelijks vertrokken. Younes is dood, maar Mara zal via de aangespoelde brief een zowel reële als spirituele reis maken die haar zal confronteren met haar afkomst, haar weggegooide identiteit, haar kijk op haar gemeenschap, haar keuze voor een onbelemmerd individualisme. Een reis die haar hoogtepunt vindt op de schouder van Younes’ moeder, waar ze in snikken uitbarst. Niet dat die tranen iets oplossen. De schrijfster bezondigt zich niet aan goedkope verloren-dochter-sentimentaliteit. Mara’s reis is een keten van ervaringen, confrontaties en vreemde vaststellingen, maar die leiden niet tot conclusies. Deze roman is geen statement, maar een avontuur. Wat dat avontuur in het personage aanricht blijft in hoge mate suggestief en vatbaar voor interpretatie.
Bovendien zijn er intussen tal van andere verhalen en personages.

Rachida Lamrabet weet zich zonder moeite in te leven in de meest uiteenlopende karakters. Er is het verhaal van Abdelkader, Younes’ neef. Of van Marwan, de broer van Mara, een junkie die regelmatig in de gevangenis belandt. Of van Faïza, een eenvoudig meisje uit Younes’ dorp, die met een dode wil trouwen. Al deze levens worden door de brief van Younes geleidelijk met elkaar verbonden, zoals de vier windrichtingen ieder op zich staan en zich verbinden tot de windroos. De windroos is dan ook het structurerend beginsel in de opbouw van het boek in verschillende hoofdstukken.

Vrouwland, geschreven door een Belgisch-Marokkaanse vrouw: het had het zoveelste boek kunnen zijn in de stroom autobiografische verhalen van zich aan godsdienst, traditie en achterlijkheid ontworstelende ‘allochtone’ vrouwen. Verhalen waar ik natuurlijk niets wil op afdingen, maar waarvan de receptie in de media soms een wat dubieuze gretigheid heeft die meer op superioriteitsgevoel wijst dan op begrip. Een grote kwaliteit van deze roman is de volstrekte afwezigheid van ook maar enige tendens. Natuurlijk, het gaat over de uitzichtloosheid voor jongeren in Marokko, over de spanning tussen de westerse levensstijl en de Marokkaanse gemeenschap, over de hypocrisie van het integratiediscours, over racisme en de nefaste terugbots daarvan – van integrisme over zelfverloochening tot criminaliteit -, maar het boek is nergens betogend of gelijkhebberig.

Zoals het een echte romanschrijfster betaamt, tekent Rachida Lamrabet karakters in een context en laat die levens voor zich spreken. Niemand wordt veroordeeld, niets wordt ‘aangetoond’ of ‘bewezen’. Van de ‘witte Marokkaanse’ Mara tot de integrist Mounir, die maar enkele bladzijden meespeelt: het zijn allemaal geloofwaardige figuren met hun eigen logica, hun eigen taal, hun eigen menselijkheid. Het paradoxale resultaat is dat het boek op die manier honderd keer meer zegt over zijn thema’s dan welk pamflet of welke ik-belijdenis ook. Het is in dat opzicht gezond tegengif tegen vaak gedebiteerde simplismen over de Marokkaanse gemeenschap en haar ‘vastzitten’ in de traditie, over inburgering en emancipatie, over ‘onze waarden’ en ‘onze verlichting’. Het plaatje in het boek is behoorlijk complexer.

Vrouwland is bovenal een mooi verhaal dat zich laat lezen als een trein. Het is spannend, heeft tempo en is geschreven in een vlotte en snedige stijl. Soms met veel gevoel voor humor, soms zeer poëtisch. Een paar beelden zijn onvergetelijk: de uitgedroogde rivier die door het dorp loopt bijvoorbeeld. Of het kerkhof bezaaid met zwarte plastic zakken. Het is ook een erg fantasierijk boek, in die mate zelfs dat het soms iets magisch-realistisch krijgt. De nuchtersten onder ons zullen een en ander mogelijk ‘erover’ vinden, maar mij heeft het bekoord. Het draagt bij tot de heel eigen kleur van dit boek. Zo zal u onderweg een heks tegenkomen. Een echte heks. In Vrouwland is zoiets natuurlijk niet mogelijk, maar in Vrouwland wel.

Hardcover | 239 Pagina's | Meulenhoff/Manteau 2007 ISBN 978 90 8542 113 9

© Charles Ducal, november 2007

Deze recensie is verschenen in De Morgen maar oorspronkelijk geschreven voor Leestafel.

Reageren? Klik hier!