De laatste trein naar vrijheid
Meg Waite Clayton

Truus Wijsmuller-Meijer was een heel bijzondere vrouw. De wapenfeiten die Meg Waite Clayton in dit toch al lijvige boek aanhaalt, is maar een deel van wat ze allemaal gedaan heeft. Haar huwelijk is kinderloos gebleven en ze had de volledige steun van haar echtgenoot.

Geboren in april 1896 was ze in de bloei van haar leven toen haar in 1933 gevraagd werd om familieleden van Joodse kennissen op te halen uit Duitsland, waar intussen Hitler aan de macht was gekomen. En Hitler schijnt gezegd te hebben: ‘als jullie zo gek op Joden zijn, waarom wil je die van ons dan niet hebben?’

De grenzen bleven helaas gesloten, ook die van Nederland. Na de Kristallnacht (9 op 10 november 1938) werd de situatie nijpender. Dan besluit de Britse regering om Joodse kinderen tot 17 jaar uit nazigebied op te nemen voor een tijdelijk verblijf. Zij schakelen Truus in, die dan al eerder kinderen gesmokkeld heeft. In totaal zal ‘tante Truus’ meer 10.000 Joodse kinderen uit Oostenrijk en Duitsland redden door hen persoonlijk op te halen.

Het verhaal hoe ze onverschrokken naar Adolf Eichmann stapte is legendarisch. Eichmann was een Duits-Oostenrijks SS-functionaris in het Derde Rijk en er erg op gebrand op  het Duitse Rijk te zuiveren van Joden. Hij gaf Truus toestemming, maar dan moest ze binnen een paar dagen in één keer 600 kinderen meenemen. Eentje meer of eentje minder? Dan ging het niet door. 
Hij verwachtte het niet, maar het lukte haar, ze kwam met alle kinderen aan in Nederland, 500 van hen reisden direct door van Hoek van Holland naar Engeland, de rest wat later. De ouders mochten niet mee - Engeland zei: we hebben al genoeg werklozen - zodat de meeste kinderen de oorlog overleefden om tot de ontdekking te komen dat zij wees waren. Vanaf het moment dat Engeland de oorlog verklaarde met Duitsland, konden er geen Kindertransporten meer plaatsvinden.

Truus Wijsmuller-Meijer, die na de oorlog diverse onderscheidingen ontving, onder andere van Yad Vashem de onderscheiding Rechtvaardige onder de Volkeren bleef actief in het verzet en in de politiek, met nadruk op hulp aan kinderen, maar daar gaat dit boek verder niet over.
Meg Waite Clayton heeft dit deel van haar leven verwerkt in een roman, waarbij ze verschillende verhaallijnen creëert.

Stephan Neumann is de zestienjarige zoon van een succesvolle chocoladefabrikant in Wenen. Hij wil toneelschrijver worden, en brengt zijn vrije tijd dan ook vaak door in het theater. Als Wenen onrustig wordt - de nationaalsocialisten wilden president Dollfuss afzetten; hij werd in juli 1934 vermoord - verplaatst Stephan zich vaak door de tunnels die zich onder de stad bevinden. Hij weet daar uitstekend de weg. Dat laat hij graag zien aan Zofie-Helene, de kleindochter van de kapper, die behalve een wildebras ook een wiskundig genie is. Haar vader is uitgever van een krant, die zich duidelijk uitlaat tegen de nazi’s.
Er bloeit iets op tussen de twee, maar de dreiging van buiten neemt hand over hand toe, waardoor ze andere zorgen hebben.

Stephan is Joods, maar niet praktiserend. Helaas maakt dat geen verschil. Eerst wordt zijn vader opgepakt, dan worden hun huis en bezittingen geconfisqueerd en moeten ze verhuizen naar de Joodse wijk. Stephans moeder is ziek, ze heeft niet lang meer te leven, en ze wil dat haar zoon en diens broertje Walter naar Engeland gaan. Als tante Truus op zoek gaat naar 600 Joodse kinderen, wordt Walter vlot op de lijst gezet, maar Stephan is dan eigenlijk te oud. En Zofie-Helene is niet Joods…

Het is vanaf het begin wel duidelijk dat de kinderen op reis zullen gaan, maar hoe, dat wordt nog een heel verhaal! En het is zeker niet zonder gevaar.
Het verhaal laat je niet snel los, de sfeer van die tijd wordt goed weergegeven, net als de dreiging die Joden boven het hoofd hing en de wanhoop van de moeders die hun kind meegaven aan onbekenden, niet wetend wat de toekomst zou brengen.
En natuurlijk is er de kracht van die Nederlandse vrouw: Truus Wijsmuller-Meijer, die koppig en volhardend er in slaagde zoveel kinderen te redden. (en zoveel ook niet, helaas) Daarnaast wordt er ook aandacht besteed aan cultuur en kunst in Wenen in die tijd, met name aan Stephan Zweig, de man van wie de hoofdpersoon een fan is en die eerder al naar Londen uitweek.

Meg Waite Clayton (Washington DC, 1959) heeft intussen zes boeken op haar naam, maar dit boek is het eerste dat in het Nederlands vertaald werd.

ISBN 9789402704815 | paperback | 440 pagina's | Uitgeverij Harper Collins | januari 2020
Vertaald uit het Engels door Karin de Haas

© Marjo, 3 juni  2020

Lees de reacties op het forum en/of reageer, klik HIER